Kozacy zaporoscy na czajkach zdobywają Kaffę 1615Jeden z unikalnych granitowych filarów z XVIII wieku, za pomocą którego ukraińscy Kozacy mierzyli terytoria. Wieś Moszoryne, współcześnie obwód kirowohradzki Ukrainy, historycznie pogranicze Dzikich Pól
„Niebawem Kozaczyzna stała się samodzielną siłą polityczną i wojskową, a Sicz, przenoszona z wyspy na wyspę, stanowiła jej ośrodek. Posiadała też stałą załogę i poważną ilość sprzętu wojennego. Kozacy mieli teraz oparcie w dużej i trudnej do zdobycia twierdzy”[1].
Nazwa Sicz pochodzi od słowa „zasieka” tj. umocnienie zbudowane z drewna. Zaporoska była dlatego, że leżała za porohamiDniepru (poroh = próg).
„Sicz była rodzajem grodu, obwarowanego wałami i palisadami. Gród ten składał się z cerkwi pod wezwaniem Matki Boskiej, domów atamana koszowego i jeneralnej starszyzny. Resztą wojska mieściła się w 38 długich szopach, nazwanych kureniami. W każdym kureniu było do 300 towarzystwa pod naczelnictwem atamana kurennego, razem z nimi mieszkającego. Tworzyli oni jednostkę wojskową również zwaną kureniem. Oprócz tych budynków było w siczy 40 karczem”[2].
Najważniejszy organ decyzyjny u Kozaków. Brali w niej udział wszyscy członkowie bractwa kozackiego, czasem po kilka, kilkanaście lub kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Decydowała ona o wszystkich krokach podejmowanych przez Kozaków, np. o wyprawach wojennych, wyborze atamana itd. Obradom Rady kozackiej przewodniczył ataman koszowy[3].
Starszyzna kozacka
Inna nazwa to mała rada. Znajdowali się tam ludzie z najbliższego otoczenia aktualnego atamana. Członkowie starszyzny, tak jak atamanowie, byli wybieralni i w każdej chwili mogli zostać odwołani przez Radę kozacką. Do perfekcji mieli opanowane sterowanie tłumem, tzw. czernią, dzięki temu często ich głos był przeważający. Do starszyzny kozackiej należeli często ludzie pochodzenia szlacheckiego, posiadający wielkie majątki. „Do starszyzny należały statki, tzw. czajki, i większość broni, posiadała nieomal monopol na wyższe urzędy na Zaporożu”[1].
Ataman koszowy
Wybierany był przez Radę kozacką do rządzenia w czasie pokoju, przewodniczył obradom Rady kozackiej i kierował przygotowaniami do wypraw wojennych.
Ataman
Nazywany był też hetmanem. Wybierany był przez Radę kozacką na czas wojny, wyprawy łupieskiej, powstania, miał wtedy niczym nieograniczoną władzę. Posiadał specjalne insygnia władzy – buławę i buńczuk. Po zakończeniu wypraw wojennych był rozliczany przez Radę kozacką ze swoich poczynań. Jeśli nie odniósł sukcesów, nierzadko tracił nie tylko tytuł atamana (hetmana), ale i życie[3].
Ataman kurenny
Wyznaczał każdemu mieszkańcowi kurenia pracę oraz rozsądzał ich spory. Kureń był zamkniętą całością. Miał na własność wyznaczone pola do uprawy i rzeki do połowu ryb[2].
Przykład poczucia humoru Kozaków z Siczy Zaporoskiej
Sicz bazawłucka na wyspie Bazawłuk (zwanej także Czertomlik, ponieważ leżała również koło jednej z odnóg Dniepru Czertomliku) u ujścia rzekiBazawłuk (1593–1638)
Sicz mykityńska na przylądku Mykityn Róg (1638–1652)
Stara Sicz (czertomlicka) u ujścia Czertomliku (1652–1709)
Sicz kamieńska nad rzeką Kamienka (1709–1711)
Sicz na uroczysku Oleszki na lewym brzegu Dniepru (1711–1734)[4]
Nowa Sicz (zwana była też krasnokutowską lub podpyleńską) na uroczysku Krasnyj Kut między Bazawłukiem i Czartomlikiem powstała na odnodze Dniepru zwanej Podpalną (1734–1775)
„Ziemie kozackie przyłączono częściowo do guberni noworosyjskiej, a częściowo do azowskiej. Wprowadzono rosyjską administrację i sądownictwo, zlikwidowano skarb wojskowy, zatarto wszelkie ślady autonomii. Zaporoże stało się częścią składową państwa rosyjskiego. Większość Kozaków zamieniono w chłopstwo, część wcielono do różnych pułków rosyjskich bądź osiedlono na nowych terenach”[1].
Manifest Katarzyny II brzmiał: „Sicz Zaporoska została zniszczona z wykluczeniem na przyszłe lata i samej nazwy zaporoskich Kozaków (…) na rozkaz nasz przez postępki swoje (…) i okazane przez Kozaków nieposłuszeństwo wobec naszych najwyższych rozkazów”[1].
uzyskanie przez Rosję po wojnie z Turcją (1768-1774) wybrzeża Morza Czarnego, a co za tym idzie, minimalizacja znaczenia Kozaków jako strażników pogranicza;
