Riksza rowerowa – rodzaj roweru, najczęściej trójkołowego, dostosowanego i wykorzystywanego w charakterze rikszy do przewozu pasażerów lub towarów[1][2], zwykle na zasadach komercyjnych (za opłatą). W Polsce słowo riksza zwykle jest utożsamiane właśnie z rikszą rowerową ze względu na brak popularności wcześniejszej riksz ciągniętych (pieszych). Ze względu na zastosowanie spotyka się określenie taksówka rowerowa lub velotaxi.
W przeciwieństwie do riksz ciągniętych przez osobę pieszo, riksze rowerowe są napędzane przez człowieka przez pedałowanie, a od czasu upowszechnienia rowerów elektrycznych także ze wspomaganiem silnikiem elektrycznym, jednakże konstrukcyjnie wykorzystują budowę roweru. Konstrukcje tych pojazdów są bardzo zróżnicowane, w większości jednak bardzo proste. Są to przeważnie trójkołowce o masie kilkudziesięciu kilogramów z napędzaną tylną osią (bez mechanizmu różnicowego), na której znajduje się siedzisko tylne dla 2-3 osób. Inne konstrukcje to trójkołowce wyposażone w siedziska przednie, umieszczone nad przednią osią i napędzane poprzez tylne koło (jak w rowerze). Istnieją modele czterokołowe, a niektóre rowery z przyczepami są skonfigurowane jako riksze rowerowe[3][4].
Pierwsze riksze rowerowe zostały zbudowane w 1880 roku i po raz pierwszy zostały szeroko zastosowane w 1929 roku w Singapurze. Sześć lat później osiągnęły przewagę liczebną nad ciągniętymi rikszami. Do 1950 roku riksze rowerowe znalazły się w każdym kraju Azji Południowej i Wschodniej. Kryzys ekonomiczny ma przełomie lat 20. i 30. XX wieku oraz II wojna światowa doprowadziły do wzrostu popularności tych pojazdów, szczególnie w Azji[4]. Pod koniec 1980 roku na świecie było około 4 milionów riksz rowerowych.
W XXI w. riksze są nadal popularne i powszechne w Południowej Azji[5]. Jest ich sporo w najbiedniejszych krajach Azji[6]. Są najpopularniejszymi środkami transportu w Bangladeszu, którego stolica Dhaka zwana jest „Rikszową Stolicą Świata”[7]. Zostały w nim wprowadzone około 1938 roku, a pod koniec XX wieku w Dhace było 300 000+ riksz rowerowych[8]. Każdego dnia kursuje około 400 000 riksz rowerowych[7]. W Indiach riksze rowerowe były używane w Kalkucie od około 1930 roku[8] i są obecnie powszechne na obszarach wiejskich i miejskich Indii.
Podczas II wojny światowej, kiedy Polska znajdowała się pod okupacją nazistowskich Niemiec, władze niemieckie skonfiskowały większość prywatnych samochodów osobowych i ciężarowych oraz wiele tramwajów i autobusów. Z tego powodu transport publiczny został częściowo zastąpiony rikszami rowerowymi, początkowo improwizowanymi, a z czasem masowo produkowanymi przez fabryki rowerów[9].
W drugiej połowie XX wieku riksze rowerowe jako rowerowe taksówki pojawiły się w miastach w Europy i Ameryki jako rozrywka dla turystów. W XXI wieku wykorzystywane głównie jako transport turystyczny lub rowerowe taksówki na obszarach miejskich, gdzie ruch pojazdów mechanicznych jest ograniczony[10][6][11].
↑Edwin J.C.E.J.C.SobeyEdwin J.C.E.J.C., A field guide to automotive technology, Chicago, Ill.: Chicago Review Press, 2009, ISBN 978-1-56976-265-3 [dostęp 2023-02-23]. Brak numerów stron w książce
↑ abDavidD.EdgertonDavidD., The shock of the old : technology and global history since 1900, Oxford: Oxford University Press, 2007, ISBN 978-0-19-045426-5 [dostęp 2023-02-23]. Brak numerów stron w książce
↑ abWirtualna Polska MediaW.P.M.S.AWirtualna Polska MediaW.P.M., Nie tylko taxi turystów wozi [online], turystyka.wp.pl, 25 maja 2011 [dostęp 2023-02-24](pol.).
↑ abDavidD.EdgertonDavidD., The shock of the old : technology and global history since 1900, Oxford: Oxford University Press, 2007, ISBN 978-0-19-045426-5, OCLC637941166 [dostęp 2023-02-23]. Brak numerów stron w książce