Republika Užicka

Republika Užicka
Ужичка Републикa
Užička Republika
	28 lipca – 1 grudnia 1941
	Flaga
	Hymn: Hej, Sloveni; (Hej Słowianie!)
Ustrój polityczny	republika socjalistyczna
Stolica	Užice
Data powstania	28 lipca 1941
Data likwidacji	1 grudnia 1941
Populacja ; • liczba ludności	; ponad 30 000
Waluta	dinar
Strefa czasowa	UTC +1
Język urzędowy	serbsko-chorwacki
brak współrzędnych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Republika Užicka (serb.-chorw. Ужичка Републикa / Užička Republika) – krótkotrwale istniejące państwo w zachodniej części okupowanej przez Niemcy Serbii istniejące od sierpnia do grudnia 1941 roku, utworzone przez komunistyczną partyzantkę.

Historia

Republika powstała, gdy Narodowa Armia Wyzwolenia Jugosławii zajęła region Užic (między linią Valjevo-Bajina Bašta na północy, rzeką Driną na zachodzie, rzeką Morawą Zachodnią na wschodzie i regionem Sandżaku na południu) – około 10% terytorium Jugosławii.

Partyzanci przenieśli na te tereny swój Główny Sztab. 26–27 września odbyła się narada dowódców powstań ze Słowenii, Hercegowiny, Chorwacji i Bośni. Na spotkaniu podjęto decyzję o zmianie nazwy Głównego Sztabu na Naczelny Sztab i o reorganizacji ruchu oporu, odtąd Sztab stał się kierownictwem wojskowym i politycznym partyzantki. Na obszary republiki przybyły całe rzesze uchodźców, w tym dzieci, osoby starsze i kobiety. Z mężczyzn przybyłych na ten teren po przeszkoleniu wojskowym utworzono oddziały. Wraz z uciekinierami z innych obszarów kraju, pojawiły się bandy samozwańcze zwalczane przez NOVJ. Działania band były wykorzystywane w propagandzie niemieckiej w celu dyskredytacji ruchu oporu^[1].

Na wyzwolonym obszarze powołano Narodowo-Wyzwoleńcze Komitety. Otwierały one szkoły, roznosiły broń i żywność, budowały szpitale polowe i przygarniały sieroty po zabitych partyzantach. Niemcy przystąpili do kontrofensywy, na Bałkany sprowadzono dywizje z obszaru Grecji, Francji, ZSRR oraz kolaborantów – ustaszy, czetników, nediczowców i domobranów. Mimo represji siły ruchu oporu ciągle rosły, pod koniec 1941 partyzantka liczyła już 80 tysięcy żołnierzy, przeciwko którym walczyło 400 tysięcy żołnierzy państw Osi^[1].

W przededniu walk, lider partyzantki, Josip Broz Tito zaproponował czetnikom pokaźne liczby broni wyprodukowane w fabryce w Užicach. Rozmowy zatrzymał atak na republikę. Z Užic ewakuowano fabryki, magazyn broni czy dokumentację sztabową. Z terenów republiki ewakuowano rannych i chorych oraz wywieziono z niej zapasy żywności i leków. Pokaźne sumy pieniężne partyzantów, 55 milionów dinarów spakowano w 103 worki, które ukryto. Broz opuścił miasto w obliczu nieuchronnej porażki broniących wojsk partyzanckich. Wraz z częścią oddziałów wycofał się do Zlatiboru. Na miejscowość szybko zaczęli nacierać Niemcy, zostali odparci, a dowódca Jugosłowian wycofał się do Čajetiny, po drodze przyjmując do oddziału ponad trzydziestu żołnierzy, którym udało się wycofać^[1].

Obrona miasta nie została doceniona w mediach aliantów zachodnich, zamiast tego w radiu nadawano komunikaty o działaniach czetników działających na o wiele mniejszą skalę^[1].

Tereny republiki zostały zajęte przez Serbię Nedicia. Oddziały Tito wycofały się w góry. Następną republiką utworzoną przez partyzantów była powstała jesienią 1942 roku Republika Bihaćka, zwana przez Niemców Titolandem – obszar 50 tysięcy kilometrów kwadratowych w okolicach miasta Bihać, kontrolowany przez NOVJ.