Raj (jaskinia)

Jaskinia Raj

Wnętrze, stalagnat (2020)
Plan jaskini
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Położenie	Chęciny[1], powiat kielecki, wzgórze Malik, ulica Dobrzączka
Właściciel	Skarb Państwa
Długość	240 m
Deniwelacja	9,5 m (−1,5 m, +8 m)
Wysokość otworów	250, 256, 259 m n.p.m.
Ekspozycja otworów	ku NW, NW, ku górze
Data odkrycia	1963
Odkrywca	Józef Kopeć Feliks Wawrzeńczyk
Ochrona i dostępność	rezerwat przyrody, udostępniona dla ruchu turystycznego
Kod	(nr inwentarzowy PIG) G-2.17
Położenie na mapie Chęcin Jaskinia Raj
Położenie na mapie Polski Jaskinia Raj
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Jaskinia Raj
Położenie na mapie powiatu kieleckiego Jaskinia Raj
Położenie na mapie gminy Chęciny Jaskinia Raj
50°49′22″N 20°30′12″E
Strona internetowa

Jaskinia Raj – wapienna jaskinia krasowa położona w Chęcinach^[1] (Góry Świętokrzyskie) w województwie świętokrzyskim na terenie rezerwatu przyrody Jaskinia Raj, 11 km na południowy zachód od Kielc. Wyróżnia się wyjątkowo bogatą, różnorodną i dobrze zachowaną szatą naciekową; obok Jaskini Niedźwiedziej w Sudetach należy do unikatowych w Polsce obiektów krasowych^[2]. Jest udostępniona dla ruchu turystycznego.

Informacje ogólne

Jaskinia Raj znajduje się w obrębie wychodni wapieni dewońskich, budujących niewielkie wzniesienie Malik (też Molik, Malek) o wysokości około 270 m n.p.m.^[3] Wymienione wzgórze leży w Pasmie Bolechowickim, stanowiącym północne skrzydło synkliny gałęzicko-bolechowickiej^[4]. Jest to niewielka jaskinia o rozwinięciu poziomym, łączna długość jej korytarzy wynosi 240 metrów. Długość trasy wycieczkowej wynosi 180 m; zwiedzanie trwa około 45 minut. Zainstalowane jest oświetlenie elektryczne. Zwiedzanie odbywa się pod opieką przewodnika w grupach maksymalnie 15-osobowych. Jaskinię można zwiedzać od 15 stycznia do 15 listopada; w poniedziałki, Święta Wielkanocne, 31 sierpnia oraz 1 listopada jaskinia jest nieczynna.

Wejście do jaskini Raj prowadzi przez pawilon wejściowy, w którym mieszczą się kasy biletowe, kawiarnia i niewielkie muzeum. Wystawa muzealna przedstawia geologię, historię i znaleziska archeologiczne oraz paleontologiczne wydobyte podczas eksploracji jaskini przez ekipy naukowców.

Do jaskini wejście prowadzi przez sztucznie przekopany chodnik o długości 21 metrów. Wewnątrz jaskini panuje stała temperatura, która wynosi ok. 9 °C, a wilgotność wynosi ok. 95%. Trasa wiedzie przez Komorę Wstępną, Komorę Złomisk, dalej przez kolejny przekopany chodnik do Sali Kolumnowej. Po przejściu przez mostek trasa prowadzi przez najbogatszą w nacieki Salę Stalaktytową przez Salę Wysoką i Komorę Wstępną do pawilonu muzealnego i wyjścia. W samej jaskini można obejrzeć różnorodne formy naciekowe, czasem o oryginalnych kształtach, jak stalaktyty, stalagmity, kolumny naciekowe, draperie, perły jaskiniowe, misy martwicowe, jeziorka i „pola ryżowe”. Naliczono łącznie 47 518 form naciekowych, w tym 47 173 stalaktytów^[3]. Najwyższy stalagmit mierzy 77 cm, zaś najgrubszy ma 6,27 m obwodu podstawy^[3]. Najwyższa kolumna naciekowa (stalagnat) ma 1,95 m wysokości^[3].

W sezonie zimowym jaskinia Raj jest miejscem hibernacji nietoperzy, głównie nocka dużego. Naliczono tu 9 gatunków tych latających ssaków^[3].

Obok jaskini prowadzi czerwony szlak turystyczny z Chęcin do Kielc.

W 2014 roku jaskinię Raj zwiedziło 94 tys. osób wobec 95.118 w 2013 roku^[5]. Jaskinią zarządzał pierwotnie Wojewódzki Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku^[6], obecnym gospodarzem jest Przedsiębiorstwo Turystyczne Łysogóry^[6].

Historia

Jaskinia utworzyła się w skałach wapiennych, które powstały na dnie płytkiego morza ok. 360 mln lat temu (środkowy dewon). Formowanie się jaskini zachodziło w kilku etapach, głównie pod koniec trzeciorzędu i w czwartorzędzie^[7].

Około 50 tysięcy lat temu jaskinia zamieszkiwana była przez człowieka neandertalskiego. Narzędzia krzemienne odnalezione w różnych warstwach osadów jaskiniowych wskazują na dwukrotne zamieszkiwanie jaskini przez neandertalczyków reprezentujących kulturę mustierską. Jest to jedno z najdalej na północ wysuniętych stanowisk tej kultury w Europie^[3]. W osadach jaskiniowych nie odnaleziono żadnych szczątków ludzkich^[3], stwierdzono natomiast obecność zębów i kości dużych ssaków, takich jak niedźwiedź jaskiniowy i brunatny, mamut, hiena jaskiniowa, nosorożec włochaty, piżmowół, żubr pierwotny, renifer, koń, lis polarny^[2]. Natrafiono także na liczne szczątki małych kręgowców, głównie gryzoni^[2].

W ciągu ostatnich tysięcy lat wejście do jaskini zostało całkowicie zasypane (co zapewne ochroniło szatę naciekową jaskini).

Dla współczesnych została odkryta w końcu 1963 roku podczas wydobywania przez J. Kopcia i F. Wawrzeńczyka kamienia do celów budowlanych^[4] na zboczu wzgórza Malik. Poprzez szczelinę do środka jako pierwsi dostali się czterej kilkunastoletni chłopcy z pobliskiej Sitkówki, którzy dokonali szeregu zniszczeń form naciekowych. Po tym wejście do jaskini zostało zasypane, aby uniknąć wypadków. W 1964 r. podczas letniej praktyki terenowej do jaskini weszło czterech uczniów Technikum Geologicznego z Krakowa (Bohdan Bałdun, Zbigniew Bochajewski, Włodzimierz Łucki i Wojciech Pucek). Kilka dni później wrócili tam z nauczycielką Mirosławą Boczarową. Za każdym razem wejście do jaskini było maskowane, aby zapobiec jej dewastacji. O odkryciu jaskini odkrywcy poinformowali Ryszarda Gradzińskiego z Sekcji Speleologicznej Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika. Ze względu na niezwykłe walory przyrodnicze oraz dla kontrastu z istniejącymi w okolicach jaskiniami nazywanymi Piekło została nazwana przez odkrywców Raj. W październiku 1964 uczniowie wraz z nauczycielką i R. Gradzińskim przeprowadzili ponowną eksplorację jaskini i wtedy przeprowadzono pierwszą dokumentację fotograficzną oraz plan jaskini^[8].

Po zwiedzeniu jaskini w styczniu 1965 r. przez członków zarządu Sekcji Speleologicznej powiadomiono o niej Państwową Radę Ochrony Przyrody i Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. W numerze 3 „Przeglądu Geologicznego” ukazał się artykuł Mirosławy Boczarowej pt. Odkrycie nowej jaskini w Górach Świętokrzyskich. Po ukazaniu się w kieleckiej prasie informacji o dokładnej lokalizacji jaskini doszło do niekontrolowanego zwiedzania i dalszych zniszczeń. Na podstawie informacji prasowej pracownicy Oddziału Świętokrzyskiego Instytutu Geologicznego odszukali w kwietniu 1965 r. jaskinię i zarządzili zamknięcie szczeliny wejściowej kratą. Jednocześnie podjęte zostały systematyczne badania jaskini, m.in. pierwsze w Polsce stacjonarne badania mikroklimatu jaskini (listopad 1965-listopad 1966). W ich wyniku podano, że wilgotność powietrza w jaskini jest bliska stanu nasycenia (96–100%), a temperatura powietrza jest prawie stała, wahając się w ciągu roku w granicach 6–8 °C^[4].

W 1966 roku podjęto decyzję o udostępnieniu jaskini dla zorganizowanego ruchu turystycznego. Przeprowadzono wiele prac górniczych, aby zabezpieczyć i udostępnić jaskinię dla zwiedzających. W miejscu dawnego wejścia wybudowana została sztolnia prowadząca do jaskini i zabezpieczająca mikroklimat wewnątrz. Wykonano chodniki i szyb wentylacyjny. 5 października 1968 jaskinię uznano za rezerwat przyrody^[8]. W latach 1967–1972 w trakcie trwania prac górniczych, budowlanych i instalacyjnych prowadzących do przygotowania obiektu dla zwiedzających przeprowadzano także badania naukowe archeologiczne, paleontologiczne i geologiczne (m.in. szaty naciekowej)^[8].

Od 1972 roku^[8] jaskinia udostępniona jest do zwiedzania. Pierwszym kierownikiem i przewodnikiem w jaskini był Tadeusz Dołęgowski^[9].

Galeria

• 
  Tablica upamiętniająca Tadeusza Dołęgowskiego przy wejściu do Jaskini Raj
• 
  Pawilon wejściowy (2005)
• 
  Formacje naciekowe (2020)
• 
  Skupisko stalaktytów (2020)
• 
  Wnętrze (2010)

Przypisy

1. Jaskinia Raj – System Informacji Przestrzennej Urzędu Gminy i Miasta w Chęcinach. [dostęp 2020-06-08].
2. Raj, [w:] Jaskinie Polski [online], Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy .
3. MonikaM. Górniak MonikaM. i inni, Przewodnik sesji terenowych. Stanowisko 4. Jaskinia Raj, [w:] Materiały 40. Sympozjum Speleologicznego [online], Sekcja Speleologiczna Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, 2006 [dostęp 2017-08-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-26] .
4. T. Wróblewski, Z. Rubinowski: Jeszcze o Raju, w: "Wierchy" R. 36 (1967), Kraków 1968, s. 211-214
5. Turystyczne hity. Zobacz jak odwiedzano Świętokrzyskie w 2014 roku [online], echodnia.eu, 17 lutego 2015 [dostęp 2015-02-26] [zarchiwizowane z adresu 2015-02-26] .
6. Jaskinia Raj - Odkrywcza Turystyka [online], odtur.pl [dostęp 2022-08-15]  (pol.).
7. Historia i Informacje [online], Oficjalna strona jaskini [dostęp 2017-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-26] .
8. Historia jaskini Raj [online], Oficjalna strona internetowa jaskini [dostęp 2017-08-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-26] .
9. W Jaskini Raj odsłonięto tablicę pamięci Tadeusza Dołęgowskiego. checiny.pl. [dostęp 2022-05-21]. (pol.).

Bibliografia

• MirosławaM. Boczarowa MirosławaM., Odkrycie nowej jaskini w Górach Świętokrzyskich, „Przegląd Geologiczny”, R. 13 nr 3, Warszawa 1965, s. 128–130 .
• Christian Parma: Najpiękniejsze jaskinie. Warszawa: Wydawnictwo Voyager, 1992. ISBN 83-85496-01-7. Brak numerów stron w książce
• Jaskinia Raj [online], Oficjalna Polska Strona Taternictwa Jaskiniowego przy KTJ PZA [dostęp 2009-02-23] [zarchiwizowane z adresu 2009-02-11] .
• Ryszard Garus: Jaskinia „Raj”. Kielce: Agencja JP, 2005. ISBN 83-60166-00-5. Brak numerów stron w książce
• Bronisław W.B.W. Wołoszyn Bronisław W.B.W., Jaskinia Raj w Górach Świętokrzyskich, „Wierchy”, R. 34, Kraków 1966, s. 207–210 .
• Bronisław W.B.W. Wołoszyn Bronisław W.B.W., ZbigniewZ. Wójcik ZbigniewZ., Jaskinie Gór Świętokrzyskich, „Wierchy”, R. 33, Kraków 1965, s. 98–124 .

Linki zewnętrzne

• Fotogaleria
• Raj, [w:] Jaskinie Polski [online], Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy .