Program Szczepień Ochronnych w Polsce

Przykładowe wezwanie do szczepienia przeciwko błonicy i tężcowi.

Program Szczepień Ochronnych (PSO), potocznie kalendarz szczepień – dokument zgodnie z którym realizowane są szczepienia w Polsce. Do 2023 r. PSO był aktualizowany każdego roku przez Główny Inspektorat Sanitarny i publikowany w formie Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na dany rok w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia^[1]. Od 2023 r. PSO jest zawarty w rozporządzeniu^[2].

PSO zawiera wykaz obowiązkowych i zalecanych szczepień oraz zasady ich przeprowadzania. Składa się z czterech części:

• szczepienia obowiązkowe
  • szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży według wieku – kalendarz szczepień obowiązkowych
  • szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie w związku z przesłankami klinicznymi lub epidemiologicznymi
  • szczepienia poekspozycyjne
• szczepienia zalecane
• informacje uzupełniające – zasady szczepień przeciw wybranym chorobom zakaźnym
• ogólne zasady przeprowadzania i organizacji szczepień

Program Szczepień Ochronnych (PSO) jest oparty na danych dotyczących aktualnej sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w kraju oraz możliwości finansowych państwa.

PSO jest opracowywany na podstawie zaleceń szerokiego grona uznanych ekspertów, lekarzy pediatrów, zakaźników, specjalistów zdrowia publicznego i epidemiologów sformalizowanych jako Rada Sanitarno-Epidemiologiczna organu doradczego GIS oraz Pediatrycznego Zespołu Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych przy Ministrze Zdrowia, rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC). Na kształt PSO wpływają także opinie konsultantów krajowych z różnych dziedzin medycyny. Eksperci swoje rekomendacje opierają na potwierdzonych danych z badań klinicznych i obserwacyjnych, sytuacji epidemiologicznej w kraju oraz krajach sąsiednich oraz zaleceniach dotyczących szczepień w innych krajach^[3].

Program Szczepień Ochronnych w Polsce powstawał w latach 1955–1963.

Uproszczony schemat kalendarza szczepień

Uproszczony schemat kalendarza szczepień obowiązkowych^[4]

Wiek		BCG	WZW B	DTP	H. influenzae	S. pneumoniae	Poliomyelitis	MMR
1. rok	1. doba
	2. miesiąc
	4. miesiąc
	6. miesiąc
	7. miesiąc
2. rok	14. miesiąc
	18. miesiąc
6. rok
10. rok
14. rok
19. rok

Szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży według wieku

Kalendarz szczepień obowiązkowych^[4]

Wiek		Szczepienie przeciw
1. rok życia	w ciągu 24 godzin po urodzeniu	WZW typu B – domięśniowo lub podskórnie (pierwsza dawka)[a] gruźlicy – śródskórnie szczepionką BCG[b]
	2. miesiąc życia (7.–8. tydzień)	WZW typu B – domięśniowo (druga dawka)[c] błonicy, tężcowi, krztuścowi – podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP (pierwsza dawka)[d] zakażeniom Haemophilus influenzae typu b – podskórnie lub domięśniowo (pierwsza dawka) inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae domięśniowo lub podskórnie (pierwsza dawka)
	3.–4. miesiąc życia (po 6–8 tygodniach od poprzedniego szczepienia)	rotawirusy – doustnie (druga dawka) błonicy, tężcowi, krztuścowi – podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP (druga dawka)[e] poliomyelitis – podskórnie lub domięśniowo szczepionką inaktywowaną IPV poliwalentną (pierwsza dawka)[f] zakażeniom Haemophilus influenzae typu b – podskórnie lub domięśniowo (druga dawka) inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae domięśniowo lub, w przypadkach indywidualnych, podskórnie (druga dawka)
	5.–6. miesiąc życia (po 6–8 tygodniach od poprzedniego szczepienia)	rotawirusy – doustnie (trzecia dawka) błonicy, tężcowi, krztuścowi – podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP (trzecia dawka) poliomyelitis – podskórnie lub domięśniowo szczepionką inaktywowaną IPV poliwalentną (druga dawka) zakażeniom Haemophilus influenzae typu b – podskórnie lub domięśniowo (trzecia dawka)
	7. miesiąc życia	WZW typu B – domięśniowo (trzecia dawka)
2. rok życia	13.–14. miesiąc życia	odrze, śwince, różyczce – domięśniowo lub podskórnie atenuowaną szczepionką skojarzoną (typu MMR) (szczepienie podstawowe)[g] inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae domięśniowo lub podskórnie (trzecia dawka)
	16.–18. miesiąc życia	błonicy, tężcowi, krztuścowi – podskórnie lub domięśniowo szczepionką DTP (czwarta dawka) poliomyelitis – podskórnie lub domięśniowo szczepionką IPV poliwalentną (trzecia dawka) zakażeniom Haemophilus influenzae typu b – podskórnie lub domięśniowo (czwarta dawka)
Okres przedszkolny	6. rok życia	błonicy, tężcowi, krztuścowi – domięśniowo lub podskórnie szczepionką DTaP zawierającą bezkomórkowy komponent krztuśca (pierwsza dawka szczepienia przypominającego) poliomyelitis – domięśniowo lub podskórnie szczepionką inaktywowaną IPV poliwalentną zawierającą antygeny 1, 2, 3 typu wirusa (dawka przypominająca) odrze, śwince, różyczce – domięśniowo lub podskórnie atenuowaną szczepionką skojarzoną (dawka przypominająca)[h]
Szkoła podstawowa i gimnazjum	10. rok życia	odrze, śwince, różyczce – domięśniowo lub podskórnie atenuowaną szczepionką skojarzoną (dawka przypominająca)[i][g]
	14. rok życia	błonicy, tężcowi, krztuścowi – podskórnie lub domięśniowo szczepionką dTap ze zmniejszoną zawartością komponentu krztuścowego zawierającą bezkomórkowy komponent krztuśca (druga dawka szczepienia przypominającego)
Szkoła ponadgimnazjalna	19. rok życia lub ostatni rok nauki w szkole	błonicy, tężcowi – podskórnie lub domięśniowo szczepionką Td (trzecia dawka szczepienia przypominającego)[j]

Konsekwencje niespełniania obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym

Niespełnienie obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym podlega egzekucji administracyjnej. W razie dalszego uchylania się od tego obowiązku, sąd ma prawo wymierzyć grzywnę albo karę nagany^[5].

Uwagi

1. Szczepienia wyrównawcze u osób niezaszczepionych w pierwszym roku życia należy przeprowadzić w możliwie najwcześniejszym terminie, nie później niż do ukończenia 19 roku życia. Szczepienie należy przeprowadzić według schematu 0; 1; 6 miesięcy.
2. Szczepienie noworodków przeciw gruźlicy powinno być przeprowadzone przed wypisaniem dziecka z oddziału noworodkowego.
3. Podawana jednocześnie z pierwszą dawką szczepionki DTP.
4. Trzy dawki szczepienia podstawowego przeciw błonicy, tężcowi, krztuściowi szczepionką błoniczo-tężcowo-krztuścową (DTP) są podawane w odstępach czasu. W przypadku dzieci z przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw krztuściowi szczepionką pełnokomórkową oraz u dzieci urodzonych przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży lub urodzonych z masą urodzeniową poniżej 2500g należy zastosować szczepionkę błoniczo-tężcowokrztuścową z bezkomórkowym komponentem krztuśca (DTaP). W przypadku dzieci z przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw krztuściowi szczepienie jest przeprowadzane szczepionką błoniczotężcową (DT).
5. W przypadku dzieci z przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw KRZTUŚCOWI szczepionką pełnokomórkową oraz u dzieci urodzonych przed ukończeniem 37 tygodnia ciąży lub urodzonych z masą urodzeniową poniżej 2500 g należy zastosować szczepionkę błoniczo-tężcowo-krztuścową z bezkomórkowym komponentem krztuśca (DTaP). W przypadku dzieci z przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw KRZTUŚCOWI szczepienie jest przeprowadzane szczepionką błoniczotężcową (DT).
6. Podawana łącznie z drugą dawką szczepionki DTP.
7. Jeśli dziecko przebyło którąś z tych chorób szczepionkę należy podać nie wcześniej niż po 4 tygodniach od wyzdrowienia.
8. Podawane w wywiadzie przebycie zachorowania na odrę, świnkę lub różyczkę nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia. Szczepienie można przeprowadzić po ustąpieniu ostrych objawów i poprawie stanu ogólnego pacjenta.
9. W stosunku do dzieci powyżej 10 roku życia, które nie otrzymały dwóch dawek szczepionki skojarzonej przeciw ODRZE, ŚWINCE i RÓŻYCZCE, należy systematycznie uzupełnić brakującą dawkę szczepienia przypominającego, nie później niż do ukończenia 19 roku życia.
10. Nie wcześniej niż po upływie 5 lat od ostatniej dawki szczepionki Td.

Przypisy

1. Program szczepień ochronnych (PSO). Ministerstwo Zdrowia. [dostęp 2023-03-26].
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 września 2023 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2077).
3. Co to jest Kalendarz Szczepień? Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 28 czerwca 2018.
4. Program Szczepień Ochronnych na rok 2017 w dzienniku urzędowym ministra zdrowia. [dostęp 2021-10-08].
5. Art. 115 Kodeksu wykroczeń.

Linki zewnętrzne

• Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 października 2021 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2022 (DZ. URZ. Min. Zdr. 2021.85)
• Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 października 2022 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2023 (DZ. URZ. Min. Zdr. 2022.113)