Powiat śląski

     Powiat śląski w województwie krakowskim pod koniec XVI wieku

Powiat śląski na tle współczesnej mapy i XV-wiecznych granic księstw oświęcimskiego i zatorskiego

Powiat śląski – jednostka administracyjna Korony Polskiej (województwa krakowskiego), utworzona w 1564 przez inkorporację księstwa zatorskiego i oświęcimskiego[1].

Otrzymał własny sąd ziemski z siedzibą w Zatorze[2] i istniał do III rozbioru Polski. W 1600 roku powiat miał obszar 2629 km² obejmujący 193 miejscowości[3] i miał nieco zmienione granice w porównanie do księstw przed ich zakupem przez Koronę Polską, przede wszystkim na północy i północnym wschodzie, gdzie obszar powiatu powiększono na północnym brzegu Wisły i o Zebrzydowice z dawnego korytarza radwanickiego, w jego skład nie weszły za to Brzezinka i Kopytówka na wschód od Brzeźnicy i część miejscowości z dawnej eksklawy krzęcińskiej koło Skawiny.

Powiat początkowo obejmował cztery miasta królewskie: Oświęcim, Zator, Kęty, Wadowice i jedno miasto szlacheckie: Żywiec. Jedynie Kęty miały ponad 1000 mieszkańców[4]. Liczba wsi wynosiła 188, z czego 38 liczyło ponad 200 mieszkańców[5]. W 1617 założono miasto Zebrzydów, dziś Kalwaria Zebrzydowska. W 1723 prawa miejskie uzyskała Biała. Wokół tego miasta zamieszkiwała ludność niemiecka tworząca część bielsko-bialskiej wyspy językowej. W 1767 prawa miejskie otrzymał Andrychów, przez co liczba miast w powiecie wzrosła do 7.

Wśród mieszkańców dominował katolicyzm, którego wierni skupieni byli w diecezji krakowskiej, głównie w dekanacie Oświęcim (30 parafii) i Zator (nie w całości, 28 parafii), 3 parafie należały do dekanatu Skawina a jedna do Nowej Góry. Na przełomie XVI i XVII wieku było tu niespełna 30 zborów protestanckich (głównie kalwińskich), najwięcej na terenie województwa krakowskiego, w rękach protestantów było 29% całkowitej liczby kościołów. Innowiercy byli obecni w 34 parafiach, głównie we włościach prywatnych, a ich liczbę szacuje się na 10 – 15 tysięcy[6]. W XVII wieku odebrano większość kościołów, a w XVIII wieku większość miejscowości było już zrekatolicyzowane.

Największa społeczność żydowska żyła w Oświęcimiu. Największy rozrost nastąpił pod koniec XVI wieku, kiedy powstały po raz pierwszy kahał, synagoga i szkoła żydowska[7]. W latach 1747–1749 na terenie dekanatu Oświęcim żyło 2462 żydów[8].

Według dwóch dokumentów służących administracji do ściągania podatków: oblaty taryfy łanowej z 1673 oraz taryfy podatkowej Rzeczypospolitej z 1772 roku wynika, że obszar księstw Oświęcimia i Zatora (powiatu śląskiego) liczył łącznie 7 miast oraz 241 włości z ludnością liczącą 164 577[9].

Przypisy

  1. ↑ Radosław Truś (2008). Beskid Mały: przewodnik. Oficyna Wydawnicza "Rewasz". S. 35. ISBN 978-83-89188-77-9.
  2. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, 2008, s. 29
  3. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, 2008, s. 68
  4. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, 2008, s. 71-75
  5. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, 2008, s. 82
  6. ↑ Krzysztof Koźbiał. Wadowice na tle osad starostwa zatorskiego: zarys dziejów do 1772 roku. „Wadoviana: przegląd historyczno-kulturalny”. 3, s. 17, 1999. 
  7. ↑ Rafał Malik: Oświęcim.Charakterystyka układu lokacyjnego miasta oraz jego rozwój przestrzenny w okresie średniowiecza. Kraków: 1994.
  8. ↑ Marian Surdacki. Stosunki wyznaniowe w diecezji krakowskiej w połowie XVIII wieku na podstawie wizytacj i tabel biskupa A.S. Załuskiego. „Roczniki Nauk Społecznych”. XI (2), s. 115, 128, 132, 1983. 
  9. ↑ Jan Nepomucen Gątkowski: Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego. Lwów: nakład autora, 1867.

Bibliografia