PROFILBARU.COM

Posąg Zeusa
	; Wyobrażenie posągu, 1815
Autor	Fidiasz
Data powstania	437–432 p.n.e.
Medium	chryzelefantyna
Wymiary	ok. 13 m
	Multimedia w Wikimedia Commons

Antyczna moneta elidzka z przedstawieniem posągu Zeusa w Olimpii

Posąg Zeusa – antyczny posąg Zeusa z V w. p.n.e. autorstwa Fidiasza ze świątyni Zeusa w Olimpii, zaliczany przez starożytnych Greków do siedmiu cudów świata.

Rzeźba przedstawiała siedzącego na tronie Zeusa o poważnym i dostojnym obliczu. Na głowie miał wieniec z gałązek oliwnych, z lewego ramienia zwisał mu złoty płaszcz, w prawej dłoni trzymał statuę bogini Nike, a lewą rękę wspierał na wykładanym szlachetnymi kamieniami berle. Na rzeźbionych oparciach i nogach tronu ukazano postaci bóstw i sceny bitewne. Szatę i włosy Zeusa wykonano ze złota, obnażone części ciała z kości słoniowej, tron z drewna cedrowego wykładanego hebanem i szlachetnymi kamieniami.

Rzeźba stała w świątyni w Olimpii przez ok. 800 lat. Po wprowadzeniu zakazu igrzysk olimpijskich posąg został wywieziony do Konstantynopola ok. 420 roku, gdzie przepadł w pożarze w roku 475.

Historia

W świątyni Zeusa Olimpijskiego w Olimpii początkowo najprawdopodobniej znajdował się jakiś antyczny obiekt kultu Zeusa, na przykład kamień lub drewniany fragment z ołtarza Zeusa^[1].

W V w. p.n.e. rada sanktuarium olimpijskiego zdecydowała o stworzeniu majestatycznego posągu^[1], który mógłby konkurować z rzeźbami Akropolu^[2]. Zadanie powierzono Fidiaszowi (490–430 p.n.e.) z Aten, który znany był z wykonania dwóch gigantycznych rzeźb na potrzeby ateńskiego Akropolu^[1]:

Ateny Promachos – posągu wolnostojącego wyobrażającego uzbrojoną boginię, stojącą z tarczą trzymaną lewą ręką, prawą wspartą na włóczni, której hełm, połyskujący w słońcu, miał być widoczny dla okrętów zbliżających się do Pireusu;
Ateny Partenos – posągu wykonanego w technice chryzelefantynowej, stojącego w świątyni Partenon, wyobrażającego boginię w hełmie, stojącą z jedną ręką opartą o kolumienkę, na której stała bogini Nike a w drugiej dzierżącą tarczę, na której przedstawieni byli Grecy walczący z Amazonkami^[3].

Fidiasz musiał opuścić Ateny ok. 438/437 p.n.e., kiedy to oskarżono go o defraudację złota przeznaczonego do budowy posągu Ateny Partenos^[1]. Najprawdopodobniej było to oskarżenie natury politycznej, ponieważ Fidiasz sympatyzował z ateńskim politykiem Peryklesem (495–429 p.n.e.), którego reformy miały wielu przeciwników, a kompromitacja rzeźbiarza mogła być atakiem na Peryklesa^[4]. Zaproszenie do Olimpii i zlecenie stworzenia pomnika Zeusa było aktem zaufania rady sanktuarium i jej wiary w niewinność artysty^[4].

Fidiasz nie zostawił po sobie żadnych planów pracy nad posągiem^[4]. W 97 roku n.e. grecki filozof Dion Chryzostom (ok. 40–120), który otwierał igrzyska olimpijskie, w swojej mowie wygłaszanej w świątyni Zeusa, miał cytować Fidiasza, opowiadając o inspiracji rzeźbiarza słowami Homera o surowym Zeusie, który poruszając głową sprawiał, że cały Olimp się trząsł^[5]. Dion miał przywołać listę przydomków Zeusa, które miały znaleźć odzwierciedlenie w przedstawieniu Zeusa przez Fidiasza: „Ojciec i Król”, „Obrońca miast”, „Bóg przyjaźni i braterstwa”, „Opiekun błagających o łaskę”, „Bóg gościnności”, itd.^[5]^[6]

Fidiasz wykonał posąg z użyciem opracowanej przez siebie techniki chryzelefantyny ok. roku 437–432 p.n.e.^[7] Pracował najprawdopodobniej w wybudowanym w tym celu warsztacie – dwupiętrowym, dwuizbowym budynku, wzniesionym naprzeciwko świątyni Zeusa, o czym świadczą znaleziska podczas wykopalisk z lat 50. XX w. – pozostałości materiałów używanych do budowy posągu, wiele narzędzi oraz fragment ojnochoe z napisem ΦEIΔIO EIMI „Feidio eimi” – pol. „należę do Fidiasza”^[8]^[9]^[10]. Statua musiała powstawać w częściach, które transportowane były po kolei do świątyni i tam montowane – podłoga warsztatu Fidiaszu była zbyt słaba, by wytrzymać ciężar całego posągu^[10]. Rzeźba stanęła za wielką przegrodą, zdobioną malowidłami Panajnosa^[11]. Posąg zaliczany był przez starożytnych Greków do siedmiu cudów świata^[6]. Według legendy zmęczony Fidiasz, oceniający ukończone już dzieło, zapytał w modlitwie Zeusa o jego opinię, a wtedy piorun trafił w ziemię przed posągiem, co zostało zinterpretowane jako akceptacja samego boga^[12].

Ok. 167 roku p.n.e. król Syrii Antioch IV Epifanes podarował świątyni drewnianą zasłonę zdobioną motywami asyryjskimi, którą umieszczono za posągiem^[13]. W I w. n.e. cesarz rzymski Kaligula (12–41) polecił przewiezienie posągu do Rzymu, jednak kiedy robotnicy mieli zabierać się do rozbiórki rzeźby, Zeus miał zacząć się tak śmiać, że zawalił się sufit i robotnicy uciekli^[13].

Po wprowadzeniu zakazu igrzysk olimpijskich posąg został wywieziony do Konstantynopola ok. 420 roku, gdzie przepadł w pożarze w 475 roku^[14]^[15]. Świątynia została spalona z rozkazu Teodozjusza II w 426 roku^[14].

Opis

Jedyne przedstawienia posągu, które zachowały się do XXI w. to rewersy monet z Elidy^[5]. Rzeźba nie doczekała się kopii^[5].

Zachowało się jednak wiele opisów literackich, m.in. Strabona z I w. n.e., Kallimacha z Cyreny z III w. p.n.e. i Pauzaniasza, który odwiedził Olimpię ok. 160 roku n.e.^[16]^[17]

Z opisu Kallimacha wynika, że rzeźba miała trochę ponad 13 metrów wysokości^[4]^[18], co czyniło ją wyższą od posągu Ateny Promachos w Atenach wysokiego na mniej niż 13 m^[18]. Wysokość rzeźby dyktowało wnętrze świątyni, które Fidiasz doskonale wykorzystał, by spotęgować wrażenie monumentalności rzeźby^[18]. Na podłodze celli, przed posągiem, z polecenia Fidiasza, umieszczono basen (6,5 m²) wyłożony ciemnym wapieniem i wypełniony oliwą, w którym odbijała się rzeźba^[18]^[19]. Strabon natomiast zauważył, że „gdyby Zeus wstał, to by przebił dach”^[20].

Pauzaniasz pozostawił szczegółowy opis posągu, z którego poniżej przytoczone są dwa fragmenty:

Bóg siedzi na tronie, wykonany ze złota i z kości słoniowej. Na jego głowie spoczywa wieniec z gałązek oliwki. W prawej dłoni trzyma Nike; ona także z kości słoniowej i ze złota. Nike ma w ręku przepaskę zwycięstwa, na głowie wieniec. Bóg w lewej dłoni dzierży berło ozdobione wszelkimi metalami. Ptakiem siedzącym na berle jest orzeł. Ze złota są również sandały boga i płaszcz. Na płaszczu są wyrzeźbione postaci zwierzęce, spośród kwiatów lilie.

Pauzaniasz, Wędrówka po Helladzie V 11,1, tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska

Tron mieni się od złota i drogich kamieni, hebanu i kości słoniowej. Wykonane są na nim postacie zwierzęce albo jako malowidła, albo jako płaskorzeźby. Są cztery posągi Nike, w postawie tanecznic, przy każdej nodze tronu. Dwie inne u kostek nóg Zeusa. Przy obu przednich nogach tronu leżą chłopcy tebańscy, których porwały Sfinksy. A pod sfinksami Apollo i Artemis zabijają strzałami z łuku dzieci Niobe.

Pauzaniasz, Wędrówka po Helladzie V 11,2, tłum. Janina Niemirska-Pliszczyńska

Według Pauzaniasza, pomiędzy nogami tronu znajdowały się bogato zdobione rozpory, na których przedstawiono sceny amazonomachii^[21]. Na przedniej rozporze znajdowała się ponadto postać młodzieńca zakładającego na głowę wieniec laurowy, która miała przedstawiać Pantarkesa – zwycięzcę pale chłopięcych podczas igrzysk w 436 roku p.n.e. i ulubieńca Fidiasza^[22]. Klemens Aleksandryjski (ok. 150–212) wspominał, że na palcu Zeusa znajdował się ponadto napis „Pantarkes jest piękny”^[21]. Ponadto Pauzaniasz wspomina w swoim opisie, że tron był podtrzymywany przez cztery kolumny, których jednak nie widać na numizmatycznych przedstawieniach rzeźby^[21]. Tron ustawiony był na postumencie z niebiesko-czarnego marmuru, którego boki zdobiły złote reliefy z postaciami mitologicznymi, widać było m.in. Heliosa w rydwanie, Zeusa i Herę czy Erosa witającego Afrodytę wychodzącą z morza^[21].

Zobacz też

posąg Jowisza (Ermitaż)

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Martin J. Price: The Statue of Zeus at Olimpia. W: Peter A Clayton, Martin Price: The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge, 2013, s. 62. ISBN 978-1-136-74810-3. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ Rashna Taraporewalla: Size matters: the statue of Zeus at Olimpia and competitive emulation. W: Janette McWilliam, Sonia Puttock, Tom Stevenson: The Statue of Zeus at Olympia: New Approaches. Cambridge Scholars Publishing, 2011, s. 42. ISBN 978-1-4438-3032-4. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ Włodzimierz Lengauer: Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1999, s. 163. ISBN 83-7181-083-0. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d Martin J. Price: The Statue of Zeus at Olimpia. W: Peter A Clayton, Martin Price: The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge, 2013, s. 63. ISBN 978-1-136-74810-3. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Martin J. Price: The Statue of Zeus at Olimpia. W: Peter A Clayton, Martin Price: The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge, 2013, s. 64. ISBN 978-1-136-74810-3. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ ^a ^b Nigel Spivey: Greek Sculpture. Cambridge University Press, 2013, s. 178. ISBN 978-0-521-76031-7. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ Stefania Ratto: Grecja. wyd. Arkady, 2011. (pol.).
↑ OlympiaO. Vickatou OlympiaO., Workshop of Pheidias, [w:] Ministry of Culture and Sports of Greece: Odysseus Portal [online] [dostęp 2017-01-15] (ang.).
↑ Perseus Digital Library Project: Olympia, Workshop of Pheidias (Building). [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ ^a ^b Martin J. Price: The Statue of Zeus at Olimpia. W: Peter A Clayton, Martin Price: The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge, 2013, s. 67. ISBN 978-1-136-74810-3. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ Martin J. Price: The Statue of Zeus at Olimpia. W: Peter A Clayton, Martin Price: The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge, 2013, s. 73. ISBN 978-1-136-74810-3. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ Tom Stone: Zeus: A Journey Through Greece in the Footsteps of a God. Bloomsbury Publishing USA, 2008, s. 206. ISBN 978-1-58234-518-5. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ ^a ^b Martin J. Price: The Statue of Zeus at Olimpia. W: Peter A Clayton, Martin Price: The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge, 2013, s. 76. ISBN 978-1-136-74810-3. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ ^a ^b OlympiaO. Vickatou OlympiaO., Temple of Zeus at Olympia, [w:] Ministry of Culture and Sports of Greece: Odysseus Portal [online] [dostęp 2017-01-15] (ang.).
↑ PowerhouseP. Museum PowerhouseP., The Temple of Zeus at Olympia, [w:] Powerhouse Museum’s website “1000 years of the Olympic Games” [online], 2000 [dostęp 2017-01-15] (ang.).
↑ Martin J. Price: The Statue of Zeus at Olimpia. W: Peter A Clayton, Martin Price: The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge, 2013, s. 65. ISBN 978-1-136-74810-3. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ Martin J. Price: The Statue of Zeus at Olimpia. W: Peter A Clayton, Martin Price: The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge, 2013, s. 66. ISBN 978-1-136-74810-3. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Rashna Taraporewalla: Size matters: the statue of Zeus at Olimpia and competitive emulation. W: Janette McWilliam, Sonia Puttock, Tom Stevenson: The Statue of Zeus at Olympia: New Approaches. Cambridge Scholars Publishing, 2011, s. 43. ISBN 978-1-4438-3032-4. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ Nigel Spivey: Greek Sculpture. Cambridge University Press, 2013, s. 191. ISBN 978-0-521-76031-7. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ Nigel Spivey: Greek Sculpture. Cambridge University Press, 2013, s. 192. ISBN 978-0-521-76031-7. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Martin J. Price: The Statue of Zeus at Olimpia. W: Peter A Clayton, Martin Price: The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge, 2013, s. 71. ISBN 978-1-136-74810-3. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).
↑ Martin J. Price: The Statue of Zeus at Olimpia. W: Peter A Clayton, Martin Price: The Seven Wonders of the Ancient World. Routledge, 2013, s. 70. ISBN 978-1-136-74810-3. [dostęp 2017-01-15]. (ang.).