Opactwo Altenberg

opactwo Altenberg

kościół klasztorny
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Nadrenia Północna-Westfalia
Miejscowość	Altenberg
Właściciel	cystersi
Typ zakonu	męski
Obiekty sakralne
kościół	Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Fundator	Adolf II
Data budowy	1133
Data zamknięcia	1803
Położenie na mapie Nadrenii Północnej-Westfalii opactwo Altenberg
Położenie na mapie Niemiec opactwo Altenberg
51°03′18″N 7°07′58″E

Opactwo Altenberg (niem. Abtei Altenberg) – dawny klasztor cystersów z kościołem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, który znajdował się na terenie obecnej miejscowości Altenberg w Niemczech, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia; założony w XI w., sekularyzowany na początku XIX w. Zachowany dawny kościół klasztorny obecnie pełni funkcje parafialne.

Historia

Klasztor został założony w pierwszej połowie XI w. przez możnego hrabiego Bergu Adolfa II. Przeznaczył on w tym celu dawną siedzibę rodową – zamek Berg. Znaczny udział w fundacji miał mieć brat hrabiego, Eberhard, który w 1129 wstąpił do cysterskiego klasztoru Morimond^[1][2][3]. Sam Adolf także przed śmiercią wstąpił do klasztoru i zmarł jako mnich w Altenbergu^[1][2][4] (później tak samo uczynił jego syn Bruno po ustąpieniu w 1193 z urzędu arcybiskupa Kolonii^[1]).

Pierwsi cystersi pod przewodnictwem Bernona przybyli tutaj w 1133. Już wkrótce uznali położenie dawnego zamku wznoszącego się na wzgórzu ponad rzeką Dhünn za niekorzystne i przenieśli się na miejsce bardziej odpowiadające potrzebom zgromadzenia, w dolinie tej rzeki. Wtedy też rozpoczęli budowę klasztoru wraz z kościołem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, wówczas w formie romańskiej, trzynawowej bazyliki, poświęconej w 1145. Budowę obecnego, gotyckiego kościoła rozpoczęto po pożarze klasztoru w 1259, a poświęcony został w 1379^[1][2][3].

Klasztor cieszył się opieką hrabiów, a następnie książąt Bergu, którzy obdarzali go licznymi nadaniami^[1][2]. Stanowił jednocześnie przez wieki nekropolię tego rodu książęcego (pochowano tu 14 hrabiów i książąt Bergu, ostatnim był Wilhelm II, zmarły w 1511)^[1][4]. Otrzymywał też przywileje od papieży i arcybiskupów Kolonii. Rozkwit klasztoru obrazuje fakt, że jeszcze w XII w. zdołał założyć pięć klasztorów filialnych (w tym dwa na terenie Polski: w Łeknie w 1143 i Lądzie w 1144)^[1][2][4]. W końcu tego stulecia tutejsi zakonnicy założyli także w pobliskiej Kolonii Altenberger Hof, który służył organizacji handlu oraz pozwalał uczestniczyć w życiu ekonomicznym metropolii; służył także jako rezydencja hrabiów i książąt Bergu podczas ich pobytu w tym mieście. Od XIII w. opat z Altenbergu sprawował kontrolę także nad licznymi klasztorami żeńskimi zakonu cysterskiego^[1][2]. Klasztor stanowił centrum pielgrzymkowe dzięki relikwiom św. Urszuli i 11 tysięcy dziewic^[4].

Klasztor w 1707

Kryzys klasztoru nastąpił w XV w.: pojawiły się kłopoty finansowe, nastąpiło rozluźnienie dyscypliny zakonnej. Jednak na przełomie XV i XVI w. przeprowadzono w klasztorze niezbędne reformy, dzięki którym ustabilizowano jego sytuację gospodarczą, przywrócono dyscyplinę i zadbano o właściwe postawy moralne mnichów. Dzięki temu klasztor zdołał przetrwać rychłe pojawienie się reformacji bez szkody. Jednak wojny z końca XVI i w pierwszej połowy XVII w. (wojna o arcybiskupstwo Kolonii w latach 80. XVI w., wojna o niepodległość Niderlandów i wojna trzydziestoletnia) doprowadziły do gospodarczego upadku klasztoru^[1][2].

W drugiej połowie XVII w. i w XVIII w. opactwo ponownie rozkwitło. Stało się dominującym ośrodkiem cystersów w północnych Niemczech. Zdołało nawet rozwijać zakon cystersów na terenach luterańskiej Dolnej Saksonii. W końcu XVIII w. nastąpił jednak upadek klasztoru. Opat Franz Cramer (1779–1796) za sprawą rozwiązłego trybu życia roztrwonił rezerwy finansowe klasztoru, a w 1801 na mocy pokoju w Lunéville klasztor utracił wszystkie dobra położone na lewym brzegu Renu, zniszczone już wcześniej w toku wojny z Francją^[1][2]. Na fali znoszenia klasztorów zsekularyzowano także klasztor w Altenbergu: 30 listopada 1803 mnisi opuścili klasztor, dzień później podążył za nimi opat^[1][2][3].

Zrujnowany kościół klasztorny i fragmenty pozostałości budynków klasztornych w 1834

Ruchome wyposażenie klasztoru zostało sprzedane w 1804, a sam klasztor w 1806. Nabywcą nieruchomości został kupiec koloński Johann Heinrich Pleunissen. Pozwolił on sprawować w kościele nabożeństwa. Z czasem w zabudowaniach klasztornych uruchomiono zakład produkcji błękitu pruskiego. Wskutek eksplozji w tym zakładzie w nocy z 6 na 7 listopada 1815 wybuchł pożar, który strawił dawne budynki klasztorne i dach kościoła. W kolejnych latach zabudowania niszczały. W 1834 Franz-Egon von Fürstenberg-Stammheim w celu ratowania budynków przekazał kupioną wcześniej nieruchomość państwu pruskiemu. Król pruski Fryderyk Wilhelm III przekazał znaczną sumę na restaurację kościoła^[2][3]. Kościół na nowo poświęcono w 1847. Od 1857 służy, zgodnie z warunkiem postawionym przez fundatora restauracji, zarówno katolikom, jak i protestantom^[2][3][4]. Na przełomie XIX i XX w. katolicy odnowili i przejęli w użytkowanie także dawną kaplicę klasztorną św. Marka. W 1915 powołano w Altenbergu parafię katolicką, a w 1950 ewangelicką^[4].

Przypisy

1. Hans Mosler: Der Germania Sacra. Historisch-statistische Beschreibung der Kirche des alten Reiches. T. Neue Folge 2: Die Bistümer der Kirchenprovinz Köln. Das Erzbistum Köln. Cz. 1: Die Cisterciensabtei Altenberg. Berlin: Walter de Gruyter & Co., 1965, s. 15–17, 47–62, 78–88, 90–92, 137, 153.
2. Geschichte. [w:] Altenberger Dom [on-line]. Altenberger Dom-Verein e.V.. [dostęp 2017-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-22)].
3. Geschichte des Klosters und des Ortes Altenberg. Evangelische Domgemeinde Altenberg. [dostęp 2017-12-20].
4. Geschichte. [w:] Katholische Pfrarrgemeinde Altenberger Dom [on-line]. Katholische Pfarrgemeinde St. Mariä Himmelfahrt am Altenberger Dom. [dostęp 2017-12-20].

Linki zewnętrzne

• Altenberger Dom. Altenberger Dom-Verein e.V.. [dostęp 2017-12-20].
• Evangelische Domgemeinde Altenberg. [dostęp 2017-12-20].
• Katholische Pfrarrgemeinde Altenberger Dom. Katholische Pfarrgemeinde St. Mariä Himmelfahrt am Altenberger Dom. [dostęp 2017-12-20].
• Altenberger Dom. [w:] Odenthal-Altenberg.de [on-line]. Gemeinde Odenthal. [dostęp 2017-12-20].
• Odenthal-Altenberg, Kath. Kirche Unserer Lieben Frau (Altenberger Dom). Forschungsstelle Glasmalerei des 20. Jahrhunderts e.V.. [dostęp 2018-01-29].