Następstwo czasów (ang. sequence of tenses, łac. consecutio temporum) – w wielu językach zależność między czasami użytymi w zdaniu podrzędnym i nadrzędnym. Użycie określonego czasu w zdaniu nadrzędnym wymusza użycie określonego czasu w zdaniu podrzędnym, w zależności od stosunku czasu zaistnienia czynności w zdaniu podrzędnym do czasu zaistnienia innej czynności w zdaniu nadrzędnym. Często pojawia się w mowie zależnej.
Język polski
Następstwo czasów nie występuje w języku polskim, jednak użycie czasu zaprzeszłego jest możliwe, np. Zanim wyszedł z domu, zjadł (był) śniadanie[1].
Język angielski
Gdy zdanie nadrzędne występuje w jednym z czasów teraźniejszych (present simple, present continuous, present perfect), czynności zdania podrzędnego zachowują swoje naturalne czasy[2]:
- He claims that his party will overcome in this election – On twierdzi, że jego partia wygra te wybory.
- Joe has asked if we shall eat out tonight – Joe zapytała, czy będziemy dziś wieczorem jeść na mieście.
Gdy zdanie nadrzędne występuje w czasie przeszłym, czynności w zdaniu podrzędnym zmieniają czas gramatyczny zgodnie z podanym w tabeli:
|
|
Czynność uprzednia
|
Czynność równoczesna
|
Czynność przyszła
|
| Zdanie nadrzędne w czasie teraźniejszym
|
Past simple, Past continuous
|
Present simple, Present perfect
|
Future
|
| Zdanie nadrzędne w czasie przeszłym
|
Past perfect, Past perfect continuous
|
Past simple, Past continuous
|
Future in the past
|
Język szwedzki
Gdy zdanie nadrzędne występuje w czasie teraźniejszym (presens), czynności zdania podrzędnego zachowują swoje naturalne czasy, czyli perfect, imperfect bądź którąś z form czasu przyszłego[3]:
- Kalle är pigg eftersom han har sovit hela dagen – Kalle jest rześki, gdyż spał całą noc.
- Anita hängt kappan i rummet och hon ska ringa till sin sambo – Anita wiesza płaszcz w pokoju i zaraz będzie dzwonić do swego konkubenta.
Gdy czynność zdania nadrzędnego występuje w czasie przeszłym, w zdaniu podrzędnym pojawiają się następujące czasy:
Zależność przedstawia poniższa tabela:
|
|
Czynność uprzednia
|
Czynność równoczesna
|
Czynność przyszła
|
| Zdanie nadrzędne w czasie teraźniejszym
|
Preteritum
|
Presens
|
Futur
|
| Zdanie nadrzędne w czasie przeszłym
|
Plusqvamperfekt
|
Preteritum
|
Futur preteritum
|
Igår morse var kalle på dåligt humör eftersom han skulle städa – Wczoraj Kalle był w złym humorze, gdyż miał sprzątać.
Łacina
W zdaniach złożonych i mowie zależnej ważne jest zrozumienie następstwa czasów. Czasy można podzielić na dwie grupy: czasy główne i czasy historyczne.
Zasada następstwa czasów działa w większości zdań złożonych: zdaniach dopełnieniowych, okolicznikowych czasu i celu, a także zdania pytające zależne.
|
Zdanie główne |
Zdanie podrzędne (czynność)
|
| Czasy główne |
- teraźniejszy
- przyszły I
- przyszły II
|
- równoczesna: tryb przypuszczający czasu teraźniejszego
- wcześniejsza: tryb przypuszczający czasu przeszłego dokonanego
- późniejsza: PFA + sim, sis, ...
|
| Czasy historyczne |
- przeszły niedokonany
- przeszły dokonany
- zaprzeszły
|
- równoczesna: tryb przypuszczający czasu przeszłego niedokonanego
- wcześniejsza: tryb przypuszczający czasu zaprzeszłego
- późniejsza: PFA + essem, esses, ...
|
W zdaniu złożonym, które stosuje się do zasady następstwa czasów, grupa czasów musi się zgadzać, tzn. albo oba czasowniki (w zdaniu nadrzędnym i podrzędnym) są w czasie głównym, albo oba są w czasie historycznym. Możliwe są następujące kombinacje:
- Następstwo czasów głównych
- teraźniejszy – teraźniejszy: zdanie podrzędne opisuje czynność równoczesną lub uprzednią:
Rogant cur nobiscum possis non ire.
Pytają, czemu nie możesz pójść z nami
Nunc scio quid sit amor. (Virgilius)
Teraz wiem, czym jest miłość.
Videamus uter plus scribere possit. (Horatius)
Zobaczmy, który potrafi napisać więcej.
- przyszły – teraźniejszy: zdanie podrzędne opisuje czynność późniejszą:
Incipiam exponere unde natura omnes res creet. (Lucretius)
Zacznę tłumaczyć skąd natura tworzy wszystkie rzeczy.
- teraźniejszy – przeszły dokonany: zdanie podrzędne opisuje czynność późniejszą:
Ceteri expellantur ne viderint ipsum.
Inni są odsuwani, aby nie widzieli tego samego.
- przyszły – przeszły dokonany: zdanie podrzędne opisuje czynność późniejszą:
Videbit quanta vis verborum eorum fuerit.
Zobaczy, jak wielką moc miały ich słowa.
- Następstwo czasów historycznych
- przeszły niedokonany – przeszły niedokonany:
Multi dubitabant quid optimum esset. (Cicero)
Wielu wątpiło, co było najlepsze.
- przeszły niedokonany – zaprzeszły:
Rogabat denique cur umquam fugissent. (Horatius)
Zapytał wreszcie, czemu w ogóle (byli) uciekli.
- przeszły dokonany – przeszły niedokonany: zdanie podrzędne opisuje czynność równoczesną:
Nescivimus cur acriter diceret.
Nie wiedzieliśmy, czemu przemówił ostro.
- przeszły dokonany – zaprzeszły: zdanie podrzędne opisuje czynność uprzednią:
Rogavit ubi discipulus hoc didicisset.
Zapytał, gdzie studenci się tego (byli) nauczyli.
Przypisy
- ↑ Jan Miodek, Rozmyślajcie nad mową, s. 123-124.
- ↑ A. Thompson, A. Martinet: A Practical English Grammar. Oxford University Press, 2003, s. 195. ISBN 0-19-431342-5.
- ↑ Cecilia Fasth, Anita Kannermark: Form i fokus, del A. Sztokholm: Folkuniversitetets förlag, 1996, s. 89. ISBN 978-91-7434-397-7.
- ↑ Cecilia Fasth, Anita Kannermark: Form i fokus, del A. Sztokholm: Folkuniversitetets förlag, 1996, s. 92. ISBN 978-91-7434-397-7.
