Muzyka ilustracyjna

Grupa aktorów podczas nagrywania słuchowiska radiowego z wykorzystaniem przedmiotów i przyrządów służących do wywołania dźwięków onomatopeicznych

Muzyka ilustracyjna – termin oznaczający w węższym kontekście muzykę, której zadaniem jest obrazować znaczenia słów lub naśladować pozamuzyczne zjawiska realne, np. odgłosy polowania, bitwy i zjawiska przyrodnicze (śpiew ptaków, odgłosy burzy)^[1][2][3][4]. Ma zastosowanie m.in.: w słuchowiskach radiowych, w teatrze, w filmie, w muzyce koncertowej^[3]; jest elementem muzyki programowej^[1][2][3][4]; stanowi przeciwieństwo muzyki absolutnej^[5].

W szerszym kontekście termin muzyka ilustracyjna oznacza muzykę towarzyszącą widowisku (np. sztuce teatralnej i filmowi), skomponowaną w celu muzycznego zilustrowania przedstawianych wydarzeń i wywołania u widza określonego nastroju^{[6][2][7][8][4]}. W tym znaczeniu muzyka ilustracyjna związana jest z teatrem od jego początków w starożytności^[9]. Współcześnie kojarzona jest głównie ze sztuką filmową^[2][7][4]. Może przybierać rozmaite formy, od trywialnych wtrąceń onomatopeicznych po majestatyczne kompozycje budujące ponadczasowy, doniosły nastrój, jak np. w ścieżce dźwiękowej do filmu 2001: Odyseja kosmiczna, w której Kubrick połączył tematy z poematu symfonicznego Tako rzecze Zaratustra Richarda Straussa, z walca Nad pięknym modrym Dunajem Johanna Straussa II oraz muzykę elektroniczną skomponowaną przez Györgya Ligetiego^[10].

Przykłady

Ilustrowanie słów

The Tudor Consort, „Credo in Unum Deum”

Hymn z łacińskimi tekstem wyznania wiary. 1:59 – opadająca melodia przy słowach „descendit de caelis”, 3:50 – wznosząca melodia przy słowach „Et ascendit in caelum”

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

• ruch melodii w górę przy słowie ascendit (wstąpił), ruch melodii w dół przy słowie descendit (zstąpił) w XVI-wiecznej muzyce chóralnej^[2]
• wyraźnie niższy dźwięk podczas śpiewania słów in low places (w znaczeniu „w niskich warstwach społecznych”) w piosence „Friends in Low Places(inne języki)” Gartha Brooksa^[11]
• gwałtowna i wyraźna pauza tuż po słowie stop w piosence „U Can’t Touch This” MC Hammera^[11]
• o pół tonu wyższy dźwięk przy każdej z 13 repetycji słowa rise (dosłownie: wzrastać, rosnąć, powstawać) w piosence „Smash the Mirror” zespołu The Who^[12]

Ilustrowanie zjawisk

Louis-Claude Daquin, „Kukułka”

Ilustracja śpiewu kukułki w rondzie Louisa-Claude’a Daquina

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

• dźwięk trąbki pocztyliona w kaprysie „Capriccio na odjazd ukochanego brata(inne języki)” (1704) Johanna Sebastiana Bacha^[3]
• głos kukułki zilustrowany interwałem opadającej tercji w utworze klawesynowym „Kukułka” (1735) Louisa-Claude’a Daquina^[4]
• głosy kukułki i szczygła w VI symfonii F-dur (1807–1808) Ludwiga van Beethovena^[3]
• grzmoty w scenie burzy w Cyruliku sewilskim (1816) Gioacchina Rossiniego^[3]
• głos sygnaturki kaplicznej w kantacie Widma (ok. 1859) Stanisława Moniuszki^[3]
• stuk kości w Tańcu szkieletów (1874) Camille’a Saint-Saënsa^[3]
• odgłosy zwierząt w Karnawale zwierząt (1886) Camille’a Saint-Saënsa^[3]
• krzyk w serialu animowanym Przygody Gapiszona (1964) Jerzego Kotowskiego^[13]

Ilustrowanie widowisk

Ludwig van Beethoven, Egmont

Muzyka ilustracyjna (1809–1810) Ludwiga van Beethovena do sztuki Egmont(inne języki) Johanna Wolfganga von Goethego^[7]

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

• twórczość Henry’ego Purcella ilustrująca widowiska teatralne w okresie baroku^[7]
• muzyka Felixa Mendelssohna (1826) do Snu nocy letniej Williama Shakespeare’a^[7]
• suita (1867–1891) Edvarda Griega do dramatu Peer Gynt Henrika Ibsena^[7]
• cykl 7 pieśni W izbie dziecięcej (1870) Modesta Musorgskiego^[14]
• muzyka Georgesa Bizeta (1872) do sztuki Arlezjanka Alphonse’a Daudeta^[7]
• muzyka Gabriela Fauré’a i Jeana Sibeliusa (1892) do dramatu Peleas i Melisanda Maurice’a Maeterlincka^[7]
• poemat symfoniczny W Tatrach (1902) i Suita słowacka (1903) Vítězslava Nováka^[15]
• muzyka Williama Waltona (1941–1942) do Makbeta Williama Shakespeare’a^[7]
• balet Zaczarowana oberża (1945) Antoniego Szałowskiego^[16]
• muzyka Andrzeja Korzyńskiego do filmu Akademia pana Kleksa (1983)^[17]
• muzyka towarzysząca scenom ucieczki psów przed wilkami w filmie animowanym Połkan i Szawka(inne języki) (1949) Aleksandra Iwanowa^[18]
• muzyka Zygmunta Koniecznegodo filmu Prymas. Trzy lata z tysiąca (2000)^[19]

Przypisy

1. ilustracyjna muzyka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-08-17] .
2. Chodkowski 2006 ↓, s. 375.
3. Ekiert 2006 ↓, s. 195.
4. Śledziński 1981 ↓, s. 418.
5. KrzysztofK. Lipka KrzysztofK., Ilustracyjność a programowość w muzyce, „Sztuka i Filozofia”, 14, 1997, s. 109 .
6. Babulewicz 2018 ↓, s. 117.
7. Kennedy 2013 ↓, s. 416.
8. Savage 2001 ↓, lead.
9. Savage 2001 ↓, 1. Definitions.
10. incidental music, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2024-08-17]  (ang.).
11. Word painting in songwriting [online], The Songwriting Desk [dostęp 2024-08-17]  (ang.).
12. Tone Painting Exercises, [w:] MattM. E MattM., How to Write Music Ep. 1: Tone Painting, School of Composition, 18 sierpnia 2018 [dostęp 2024-08-17]  (ang.).
13. Babulewicz 2018 ↓, s. 115.
14. TeresaT. Malecka TeresaT., Musorgski, Modest, [w:] Encyklopedia Muzyczna (wersja internetowa Encyklopedii muzycznej PWM), Polska Biblioteka Muzyczna, 6 czerwca 2023 [dostęp 2024-08-17] .
15. DanutaD. Ambrożewicz DanutaD., Novák, Vítězslav, [w:] Encyklopedia Muzyczna (wersja internetowa Encyklopedii muzycznej PWM), Polska Biblioteka Muzyczna, 5 czerwca 2023 [dostęp 2024-08-17] .
16. ElżbietaE. Szczurko ElżbietaE., Szałowski, Antoni, [w:] Encyklopedia Muzyczna (wersja internetowa Encyklopedii muzycznej PWM), Polska Biblioteka Muzyczna, 21 marca 2023 [dostęp 2024-08-17] .
17. FilipF. Lech FilipF., Andrzej Korzyński, [w:] Culture.pl [online], Instytut Adama Mickiewicza, 18 kwietnia 2022 [dostęp 2024-08-17]  (pol.).
18. Babulewicz 2020 ↓, s. 82.
19. Nominowani i laureaci 2000, [w:] Fryderyk - nagrody muzyczne i festiwal [online], ZPAV, Akademia Fonograficzna, 2001 [dostęp 2024-08-17]  (pol.).

Bibliografia

• Katarzyna Lidia Babulewicz. Piotr Hertel jako kompozytor muzyki do dziecięcych filmów animowanych. „Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ”. 36, s. 111–128, 2018. Kraków: Uniwersytet Jagielloński. ISSN 2956-4107. 
• Katarzyna Lidia Babulewicz. Polskie inspiracje muzyczne w filmach animowanych wyprodukowanych w Związku Radzieckim – wybrane przykłady. „Acta Polono-Ruthenica”. 2, s. 77–88, 2020. Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski. DOI: 10.31648/apr.5619. ISSN 1427-549X. 
• Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
• Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
• Michael Kennedy: The Oxford dictionary of music. Oksford: Oxford University Press, 2013. ISBN 978-0-19-957854-2.
• RogerR. Savage RogerR., Incidental music, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.43289 [dostęp 2024-08-17]  (ang.).???
• Mała encyklopedia muzyki. Stefan Śledziński (red.). Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-00958-6.

Kontrola autorytatywna (gatunek muzyczny):

• LCCN: sh85088853
• GND: 4280160-6
• NKC: fd979787, ph125443
• J9U: 987007553197505171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3914200
• Britannica: art/incidental-music
• The Canadian Encyclopedia: incidental-music-emc