PROFILBARU.COM

Miriam Ulinower
Manja Hirszbejn
Data i miejsce urodzenia	22 lutego 1890 ; Łódź
Data i miejsce śmierci	1944 ; KL Auschwitz
Zawód, zajęcie	poetka
Narodowość	żydowska
	Multimedia w Wikimedia Commons

Miriam Ulinower, właśc. Manja Hirszbejn (ur. 22 lutego 1890 w Łodzi, zm. 1944 w KL Auschwitz) – polsko-żydowska poetka pisząca w języku jidysz; ofiara Holocaustu.

Życiorys

Ulinower urodziła się jako Mania Hirszbejn 22 lutego 1890 roku (lub jak podają niektóre źródła 1888 roku^[1]) w Łodzi. Była córką Szymona Hirszbejna i Szejndl Hirszbejn (z domu Gerzon). Jej babcia była żydowską arystokratką. Ulinower wychowywała się w średniozamożnej, ale dobrze wykształconej rodzinie. Jej rodzice rozwiedli się w 1905 roku. Jako dziecko spędziła pewien czas w Krzepicach niedaleko Częstochowy u swojego dziadka Szaji Gerzona, który był uczonym znawcą Talmudu. Przez resztę czasu mieszkała w Łodzi i tam uczęszczała do szkoły średniej (jid. mitlszul).

W 1912 roku została żoną Wolfa Ulinowera, kupca i działacza społecznego pochodzącego z chasydzkiej rodziny. Mieli dwie córki, urodzoną w 1915 Dine-Rokl i w 1922 Hinde-Male. Do czasu urodzenia dzieci pracowała w rodzinnym sklepie. Ojciec Wolfa, będący wdowcem, poślubił rozwiedzioną matkę Miriam.

Choć nie brała aktywnego udziału w życiu kulturalnym Łodzi, miała w zwyczaju gościć u siebie grupkę młodych literatów, do której należeli m.in. Rikuda Potasz, Chaim Lejb Fuks, Icchak Goldkorn czy Mirl Erdberg^[2].

W styczniu 1940 roku wraz z rodziną została zmuszona do przeniesienia się do getta. Jej nowe mieszkanie przy ulicy Jakuba 19 stanowiło ważne miejsce spotkań literatów żydowskich, w tym także młodych twórczyń, m.in. Racheli Wolińskiej i Chavy Rosenfarb. 18 sierpnia 1944 roku została deportowana do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz i tam zamordowana. Wraz z mężem, córką i kilkumiesięczną wnuczką zginęła w komorze gazowej.

Twórczość

Nakłonić Ulinower do pisania miało spotkanie Szolema Alejchema w czasie jego pobytu w Łodzi.

W młodości pisała krótkie teksty po polsku, niemiecku i rosyjsku. Prawdopodobnie wydawano je w lokalnej gazecie.

Miriam Ulinover zadebiutowała w międzywojniu na łamach łódzkiej żydowskiej prasy, organizowała spotkania literackie w domu przy ul. Narutowicza 11^[3].

Po 1915 roku tworzyła wiersze w jidysz, wtedy jej teksty zaczęły pojawiać się w Łódzkich czasopismach oraz gazetach codziennych m.in. w „Łodzier Togblat” i „Łodzier folksblat”. Prawdopodobnie pierwsze jej publikacje pojawiły się w czasopiśmie „Di jetstike cajt: zamlung fun milchome-literatur”^[4]. Dzięki pomocy Dawida Frischmanna zaczęła pisać również dla warszawskich czasopism jidyszowych.

W 1922 roku wydano jej tom poezji Der bobes ojcer (tłum. Skarb babci). Jej twórczość charakteryzowało łączenie stylizacji ludowej, motyw dialogów między babcią a wnuczką oraz umoralniająca wymowa utworów. Stanowiła całkowite przeciwieństwo współczesnych jej artystek, mówiących o obowiązku wyzwolenia kobiet. Dzięki temu jej poezja była pozytywnie odbierana przez mężczyzn oraz stanowiła obraz życia ortodoksyjnych Żydówek.

(…) grupy tych żydowskich autorów, znanych z Łodzi już przed wojną, którzy przez wszystkie lata istnienia getta zbierali się u pisarki Miriam Ulinower, gdzie przedstawiali swoje utwory, dyskutowali o nich i poddawali je analizie^[5].

Przed II wojną światową przygotowywała II tom poezji, Szabes, którego wydanie planowano na 1939 rok. Nie został jednak opublikowany; zachowały się tylko fragmenty tekstów. W getcie działała w grupie literackiej wraz z Melanią Fogelbaum i Chavą Rosenfarb^[3], ale nie zachowały się jej wiersze z tego okresu.

Opinie o Ulinower

Ulinower została najentuzjastyczniej przyjętą poetką jidysz przez męską krytykę literacką^{[potrzebny przypis]}. Dawid Frischmann chwalił poezję Ulinower nazywając ją „tak autentyczną i tak żydowską!”^[6]. Kadie Mołodowska określiła Miriam Ulinower „szabasowym człowiekiem” (jid. szabesdiker mensz) – kimś silnie związanym z tradycją żydowską^[7]. Ezra Korman opisał twórczość Ulinower jako idealną równowagę w połączeniu „tradycyjnego folkloru i nowoczesnej indywidualności”^[8].

Niektóre z jej wierszy znalazły się w archiwum Ringelbluma i zostały później przetłumaczone oraz wydane przez Sarah Traister Moskovitz w projekcie Poetry in hell (tłum. Poezja w piekle).

W 2003 roku w Paryżu wydano dwujęzyczne, jidyszowo-francuskie wydanie jej zebranych wierszy: Un bonjour du pays natal / A grus fun der alter hejm (tłum. Pozdrowienia z dawnego domu^[9]). Zawiera również obszerne wprowadzenie do życia i twórczości poetki autorstwa Natalii Krynickiej.

Przypisy

↑ K.K. Hellerstein K.K., A Question of Tradition. Women Poets in Yiddish, 1586–1987, s.170 .
↑ NataliaN. Krynicka NataliaN., Miryam Ulinover [online], Jewish Women's Archive [dostęp 2021-08-29] (ang.).
↑ ^a ^b I.Desperak, Zapomniane bohaterki, „Miasto Ł”, 04/2015, Łódzka gazeta, 2015, s. 12 .
↑ K.Hellerstein, A Question of Tradition. Women Poets in Yiddish, 1586–1987, str.171 .
↑ A.A. Löw A.A., Getto łódzkie/ Litzmannstadt getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, 2012, ISBN 978-83-7525-632-1 .
↑ D.D. Frischmann D.D., Al shiratah shel Miryem Ulinover .
↑ K.K. Mołdowska K.K., Der forverts, 1955 .
↑ K.K. Hellerstein K.K., A Question of Tradition. Women Poets in Yiddish, 1586–1987 .
↑ NataliaN. Krynicka NataliaN., BatiaB. Baum BatiaB., Un bonjour du pays natal/ A grus fun der alter heym, 2003, ISBN 2-9511372-8-1 .

Bibliografia

The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Ulinover_Miryem,
Ulinower (Ulianower) Miriam, Polski Słownik Judaistyczny Delet
K. Hellerstein, „A Question of Tradition. Women Poets in Yiddish, 1586-1987”, Standford University Press, 2014.
I. Desperak, „Zapomniane bohaterki”, Miasto Ł, 04/2015, Łódzka gazeta, 2015, s. 12.
A. Löw, Getto łódzkie/ Litzmannstadt getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, 2012, ISBN 978-83-7525-632-1.
J. Lisek, Peruka, chodaki i jedwab- poetyckie sukienki w jidyszowej szafie, „Rita Baum” 17 (zima 211), 2011.
N. Krynicka, B. Baum, Un bonjour du pays natal/ A grus fun der alter heym, 2003, ISBN 2-9511372-8-1.
Miriam Ulinower, Liścik do babci, tłum. Tadeusz Nowak, [w:] Antologia poezji żydowskiej, red. S. Łastik i A. Słucki, Warszawa 1983.