Magistrat miasta Poznania (1919–1939) (od 1934: Zarząd Miejski[1][2]) – polski organ władzy wykonawczo-zarządzającej w gminie miejskiej działający w Poznaniu w okresie 1919–1939.
Magistrat działał na podstawie ordynacji miejskiej z 1853 oraz przepisów instrukcji dla magistratów miejskich z 25 maja 1835 i rozporządzenia z 12 sierpnia 1897; w 1934 wprowadzony został regulamin pracy.
Członkowie Magistratu dzielili się na płatnych i niepłatnych. Każdy obywatel uprawniony do głosowania[3] mógł zostać powołany na okres co najmniej 3 lat na stanowisko niepłatnego (honorowego) członka Magistratu[4]. Liczba niepłatnych członków była zależna od liczebności miasta[5]; wybierani byli oni przez Radę Miasta na okres 6 lat co 3 lata (tak, aby co 3 lata ustępowała połowa składu). Liczba płatnych członków Magistratu zależna była od potrzeb. Wybierani byli na okres 12 lat. Magistratem kierował prezydent miasta jako przewodniczący; wyznaczał terminy obrad i kierował ich przebiegiem. Miał również głos znaczący w przypadku równości głosów w głosowaniu.
Magistrat nie był organem kadencyjnym[6], funkcjonował stale i bez przerw.
Stanowiska w Magistracie nie można było łączyć ze stanowiskiem urzędnika lub funkcjonariusza sprawującego nadzór nad gminą, radnego lub innego niższego urzędnika miejskiego, miejskiego poborcy podatkowego (w miastach powyżej 10 000 mieszkańców), urzędnika prokuratury lub wykonawczego urzędnika policyjnego. Przepisy zapobiegały także nepotyzmowi.
Wyboru na stanowisko płatnego członka Magistratu dokonywano w wypadku opróżnienia stanowiska lub ukończenia okresu urzędowania. Rada Miasta rozpisywała konkurs na wolne stanowisko. Kandydat na radcę miał mieć nieposzlakowaną opinię, wiek do 45 lat, odpowiednie wykształcenie. Kandydatury rozpatrywała specjalnie wyznaczona komisja Rady Miasta, następnie były one poddawane głosowaniu (przy większej liczbie członków w kilku turach). Władze państwowe zatwierdzały ostatecznie radców.
Magistrat obradował zazwyczaj dzień przed obradami Rady Miasta[7] w Ratuszu w złotej sali. Kworum wynosiło 1/3 statutowej liczby członków. Przedstawiciele Magistratu uczestniczyli w charakterze doradców w posiedzeniach plenarnych i posiedzeniach komisji Rady Miasta (votum consultativum).
Rok sprawozdawczy Magistratu zaczynał się 1 kwietnia i trwał do 31 marca kolejnego roku. Od roku sprawozdawczego 1929/1930 sprawozdania publikowane były w corocznym Sprawozdaniu Zarządu Stołecznego Miasta Poznania[8]. Posiedzenia Magistratu do 1931 nie posiadały szczegółowej dokumentacji przebiegu; zazwyczaj zapisywano jedynie teksty podjętych uchwał.
Deputacje administracyjne były organami doradczymi Magistratu. Na zlecenie Magistratu administrowały różnymi działami administracji miejskiej i nadzorowały pracę urzędników. W skład deputacji mogli wejść członkowie Magistratu, Rady Miejskiej oraz obywatele powołani przez Magistrat.
Przy Magistracie działały m.in.: Deputacja Szkolna, Deputacja Ubogich, Deputacja Szpitala Miejskiego, Deputacja Budownictwa Naziemnego, Deputacja Budownictwa Podziemnego, Deputacja Parków i Ogrodów Miejskich, Deputacja Realności Miejskich, Deputacja Teatrów Miejskich, Deputacja Długów i Majątku Miejskiego, Deputacja Zakładów Siły, Światła i Wodociągów, Deputacja Rzeźni i Targowiska Zwierzęcego, Deputacja Miejskiej Kasy Oszczędności, Deputacja Straży Pożarnej, Deputacja Lombardu Miejskiego, Deputacja Miejskiego Urzędu Targu Poznańskiego, Deputacja Spalarni śmieci, Deputacja Majątku Naramowice, Deputacja Przeładowni Miejskiej, Deputacja Taboru Miejskiego i Oczyszczania Ulic.
Wydział Miejski był organem władzy administracyjnej I instancji oraz pełnił funkcję sądu administracyjnego I instancji na terenie powiatu miejskiego Poznań. W jego skład wchodziło 4 członków Magistratu oraz przewodniczący – prezydent miasta.
Miejski urząd Policyjny (MUP)[9] powstał w 1925 w wyniku zniesienia Starostwa Grodzkiego w Poznaniu. Do 1930 nadzór nad nim sprawował Urząd Wojewódzki (dyrektorem Urzędu był członek Magistratu – Adam Mizgalski, lecz nie podlegał on decyzjom prezydenta miasta w zakresie pracy w Urzędzie). Od 1930 uprawnienia dyrektora Urzędu otrzymał prezydent Poznania Cyryl Ratajski[10]. W 1932 przywrócono Starostwo Grodzkie w Poznaniu[11].
Powstał 1 października 1928. Załatwiał sprawy związane ze stanowiskiem prezydenta miasta Poznania jako przedstawiciela rządu na miasto Poznań, sprawy związane z funkcją prezydenta jako szefa administracji ogólnej i komunalnej, osobiste sprawy prezydenta oraz sprawy zlecona przez niego, sprawy dyscyplinarne (w zakresie wstępnych dochodzeń). Został zniesiony w roku sprawozdawczym 1930/1931.
Powołany w listopadzie 1931. Służył prezydentowi miasta do sprawowania kontroli nad poszczególnymi wydziałami administracji miejskiej oraz przedsiębiorstwami miejskimi.
Wydział został powołany w związku ze zmianą prawa w 1932[11]. Przejął zakres uprawnień prezydenta miasta jako władzy powiatowej administracji ogólnej w Poznaniu.
Utworzony przy Administracji Ogólnej w październiku 1934. Do jego zadań należało: załatwianie korespondencji przychodzącej, przyjęcia interesantów i kontakt z urzędnikami innych wydziałów oraz inne sprawy zlecone przez prezydenta. Od 1 stycznia 1936 sekretariat załatwiał sprawy związane z reprezentacją miasta na uroczystościach, zbiórkach, itp. Sekretariat układał porządek zajęć oficjalnych i reprezentacyjnych dla prezydenta.
Magistrat inicjował, zatwierdzał i wykonywał uchwały Rady Miasta. Bezpośrednio zarządzał zakładami i instytucjami gminnymi, administrował sprawami gminy oraz jej finansami. Reprezentował gminę na zewnątrz: przed sądami, instytucjami i obywatelami.
Miał prawo proponować kandydatów do przyznania honorowego obywatelstwa miasta; kandydatury zatwierdzała Rada Miasta. Za zgodą Rady Miasta, miał prawo przyznania obywatelstwa miejskiego (swojszczyzny) obywatelom nie spełniającym wszystkich formalnych warunków[13].
Przemianowanie ulicy St. Paulikirchstrasse na ul. św. Pawła[14] (obecnie ul. Fredry[15]) z inicjatywy Magistratu mimo sprzeciwu Rady Miasta, by nazwać ją ul. Franciszka Ratajczaka[16].
7 lipca 1931 Magistrat zadecydował o zamknięciu opery z dniem 1 września 1931; decyzję tę zatwierdziła Rada Miasta dzień później[17].
Ze względu na rozwiązanie Rady Miasta 25 stycznia 1937 i dwukrotne odraczanie wyborów 23 lipca 1937 oraz 22 stycznia 1938 w tym okresie funkcję Rady Miasta pełnił Magistrat. Odbył on 51 posiedzeń.
3 września 1939 przewodniczący Zarządu Miejskiego Tadeusz Ruge wyjechał z Poznania, następnego dnia miasto opuściła reszta członków Magistratu. 5 września zarząd nad miastem przejął Cyryl Ratajski oraz komisaryczny Zarząd Miasta. Po przejęciu władzy przez Niemców 14 września 1939 zaczął funkcjonować okupacyjny Zarząd Miasta[18].