PROFILBARU.COM

	Informacje w projektach siostrzanych
	Cytaty w Wikicytatach
	Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Lądolód – pokrywa lodowa o znacznej grubości, zajmująca powierzchnię liczącą tysiące kilometrów kwadratowych. Tworzy lekko wypukłą tarczę zbudowaną ze śniegu i lodu, rozpływającą się na przedpole pod wpływem własnego ciężaru.

Lądolód może osiągać miąższość do 4000 m – obecnie tak gruba jest kopuła A na Antarktydzie.

Występowanie i charakter

Obecnie na półkuli południowej lądolód występuje na Antarktydzie (13,3 mln km²), mniejszy fragment lądolodu zachował się w Patagonii (16,8 tys. km²). Na półkuli północnej znajduje się lądolód grenlandzki (1,7 mln km²)^[1]. Dla porównania łączna powierzchnia zajęta przez poszczególne czasze podczas ostatniego zlodowacenia (plejstoceńskiego) (w tym skandynawski w Europie i laurentyjski w Ameryce Płn.) przekroczyła 30 mln km², a suma powierzchni wszystkich współczesnych lodowców (poza Antarktydą i Grenlandią) wynosi niewiele więcej niż 0,5 mln km² (w Kanadzie 200 tys., w Himalajach 33 tys., w Stanach Zjednoczonych 75 tys. km²).

Formowanie się lądolodu

Poniższy opis przedstawia proces formowania lądolodu, a także każdego lodowca. Poszczególne fazy można opisać następująco:

wskutek panujących warunków klimatycznych śnieg nie topi się całkowicie w czasie lata i ulega nagromadzeniu, a pod ciężarem warstw górnych warstwy dolne ulegają sprasowaniu do postaci firnu, by w końcu stać się lodem firnowym
gdy miąższość pokrywy lodowej zbliża się do 50 metrów, lodowiec zaczyna się rozszerzać na boki („postępować”)
jeśli zimny klimat się utrzymuje, miąższość warstw sprasowanego lodu rośnie, a lodowiec rozszerza się promieniście lub bocznie na zewnątrz od miejsca o najwyższym ciśnieniu
ciężar nagromadzonych mas lodu może też powodować ślizganie się lodowca po podłożu.

Formy polodowcowe

W krajobrazie ukształtowanym przez lądolód wyróżnia się formy polodowcowe powstałe w wyniku działalności erozyjnej oraz akumulacyjnej.

Działalność erozyjna

pradoliny – szerokie doliny utworzone w czasie dłuższego postoju lądolodu; płynęły nimi wody pochodzące z topnienia lodu
rynny polodowcowe – długie i wąskie zagłębienia terenu powstałe na skutek przesuwania się lodowca lub działalności erozyjnej wód płynących wewnątrz lub pod lądolodem
jeziora rynnowe – jeziora powstałe w rynnach po stopnieniu lądolodu
jeziora morenowe – jeziora powstałe w zagłębieniach moreny dennej i czołowej lub w zagłębieniach międzymorenowych wypełnionych wodą
graniaki – bloczki o wygładzonych ścianach i 2-3 ostrych krawędziach, oszlifowane wskutek tarcia niesionych przez wiatr okruchów skalnych (korazja), powstałe w strefie peryglacjalnej (na przedpolu lądolodu)
wygłady lodowcowe – występują m.in. w Skandynawii, skąd nasuwał się lądolód na tereny Polski

Działalność akumulacyjna

moreny czołowe – podłużne pasy wzniesień powstałe podczas postoju lodowca z nagromadzenia materiału „uwalnianego” z topniejącego czoła lądolodu, tworzą równoległe do czoła lodowca wały
morena denna – zmiennej grubości warstwa materiału skalnego transportowanego i osadzanego przez lodowiec, składającego się z głazów, żwirów, piasków i gliny, powstaje pod lodowcem, tworzy falistą równinę
sandry – rozległe stożki napływowe utworzone ze żwiru i piasku, osadzane przez wody pochodzenia lodowcowego przed czołem lodowca; w Polsce występują w Borach Tucholskich
kemy i ozy – wzniesienia związane z działalnością wód podlodowcowych
głazy narzutowe (eratyki) – duże fragmenty skał naniesione przez lodowiec, czasami rozbite wzdłuż równych płaszczyzn na części w wyniku erozji, są to granity czerwone (granit rapakiwi), granitognejsy, gnejsy i inne skały metamorficzne
pokrywy lessowe – zwarte płaty jasnożółtej, pylastej skały osadowej pochodzenia eolicznego powstające w suchym klimacie na dalekim przedpolu lądolodu (strefa peryglacjalna); w Polsce pokrywy lessowe występują przede wszystkim w pasie Wyżyn Południowopolskich (Wyżyna Lubelska, Roztocze, Wyżyna Małopolska) oraz na Nizinie Śląskiej^[2].

Przypisy

↑ Climate Change 2001: Working Group I: The Scientific Basis na www.grida.no (ang.). [dostęp 2021-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-10)].
↑ Maruszczak H., 1991: Ogólna charakterystyka lessów w Polsce. [w:] Maruszczak H. (red.), Podstawowe profile lessów w Polsce, Wyd. UMCS, Lublin; A1-A12.