Król Lear (ang.King Lear) – tragediaWilliama Shakespeare’a, prawdopodobnie napisana w roku 1605. Fabuła dramatu oparta jest na legendzie o Llyrze, mitycznym królu Brytanii. Bezpośrednim źródłem inspiracji była anonimowa sztuka o królu Learze, wystawiana w czasach Szekspira[1]. Król Lear uznawany jest za jedno z największych osiągnięć Szekspira.
Wydanie
Sztuka ta została wydana w Pierwszym Folio w 1623 roku. Można ją było także znaleźć w Fałszywym Folio. Wcześniej została wprawdzie wydana jako quarto, ale było to wydanie z licznymi błędami[2].
Treść
Czas i miejsce akcji
Akcja dramatu dzieje się w legendarnych czasach XXXII wieku od stworzenia świata[1] (VIII w. p.n.e.) w Brytanii[3]. Shakespeare stara się nadać dramatowi aurę pradawności, odpowiednio kreśląc realia i stylizując język[1]. Wydarzenia rozgrywają się w Brytanii: w pałacu króla Leara, pałacu księcia Albany, zamku hrabiego Gloucestera, w samotnej chacie w dzikiej okolicy, w obozach francuskim i brytańskim w okolicy Dover.
Król Francji – kandydat do ręki, a potem mąż Kordelii
Hrabia Kent – wierny sługa króla Leara
Błazen królewski
Hrabia Gloucester
Edgar – syn Gloucestera
Edmund – nieślubny syn Gloucestera
Fabuła
Akt I
John-Gilber, Kordelia na sądzie króla Leara (1873).
Lear, król Brytanii, zmęczony latami panowania, pragnie zrzec się władzy na rzecz swoich córek, Goneril, Regan i Kordelii: postanawia podzielić królestwo pomiędzy nie, a sam zamierza korzystać na zmianę z gościny u każdej. Pyta więc córek, jakim darzą go uczuciem. Najstarsza, Goneril, wyraża w ozdobnych słowach miłość do ojca. Przywiązanie deklaruje też Regan. Obie wraz z mężami, książętami Albany i Cornwall, otrzymują swoją część ziemi. Kiedy nadchodzi kolej najmłodszej siostry, ta nie znajduje właściwych słów, aby mówić o uczuciach; stwierdza szczerze, że kocha ojca i nic więcej. Rozwścieczony Lear wydziedzicza Kordelię i dzieli jej udział między starsze siostry.
Hrabia Kent, poddany króla, sprzeciwia się niesprawiedliwemu traktowaniu Kordelii i zostaje wypędzony z kraju. Lear informuje o wydziedziczeniu córki kandydatów do jej ręki: księcia Burgundii i króla Francji. Książę Burgundii wycofuje się, ale król Francji jest pod wrażeniem uczciwości Kordelii i decyduje się ją poślubić.
Tymczasem na zamku hrabiego Gloucester Edmund, bękart hrabiego, planuje usunąć swojego starszego brata Edgara. Oszukuje ojca sfałszowanym listem, który sugeruje, że Edgar chce pozbyć się ojca i przejąć rodzinny majątek.
Gdy Król Lear zgodnie z umową udaje się do zamku księcia Albany i Gonerili, odkrywa, że córka przestała go poważać. Traktowany jest ozięble, oskarżany o złe zachowanie. Goneril domaga się zmniejszenia liczebności królewskiego orszaku. Król przeklina ją i postanawia przenieść się do zamku Regany. Towarzyszą mu Błazen, który z goryczą komentuje nierozsądną decyzję Leara o zrzeczeniu się władzy, i Kent, który mimo wygnania powrócił do króla w przebraniu, aby nadal mu służyć.
Akt II
Na zamku hrabiego Gloucester Edmund realizuje spisek przeciw bratu. Wmawia Edgarowi, że ojciec jest na niego zły i każe mu uciekać. Przed hrabią natomiast oskarża Edgara o zamiar ojcobójstwa. Gloucester daje się zwieść, wydziedzicza Edgara i ogłasza go banitą. Tym samym Edmund zostaje jedynym dziedzicem majątku.
Regan i jej mąż, aby nie gościć ojca u siebie, opuszczają swój zamek i udają się z wizytą do hrabiego Gloucester. Jest z nimi Kent, teraz posłaniec królewski, który wdaje się w utarczkę z Oswaldem, posłańcem Gonerili, i na rozkaz Regany i jej męża zostaje zakuty w dyby.
Kiedy Lear przybywa, protestuje przeciw takiemu traktowaniu jego posłańca, ale Regan jest lekceważąca wobec ojca. Gdy pojawia się i Goneril, dla Leara jest już jasne, że obie córki odwróciły się od niego. Domagają się, aby zrzekł się wszelkich pretensji i zupełnie zrezygnował z orszaku. Oszalały z bólu Lear porzuca zamek Gloucester i wybiega sam w burzliwą noc.
Wśród szalejącej burzy Lear w towarzystwie Błazna i Kenta trafia do chaty, w której ukrywa się Edgar. Wygnaniec z Gloucester udaje szaleńca pod przybranym imieniem Toma Bedlama.
Tymczasem hrabia Gloucester, widząc, jak córki potraktowały króla, chce mu pomóc. Wie, że z Francji przybywa odsiecz i król może odzyskać tron. Edmund, którego ambicji nie zaspokoiło zajęcie miejsca brata, donosi księciu Cornwall, że jego ojciec spiskuje z Francuzami. Za swój czyn otrzymuje tytuł hrabiowski.
Gloucester odnajduje Leara w towarzystwie Edgara, którego nie rozpoznaje. Zabiera obu do zamku i wyprawia ich do Dover, gdzie już gromadzą się sojusznicze oddziały francuskie. Sam zostaje aresztowany jako zdrajca, a Regan i książę Cornwall wyłupują mu oczy. Na widok tego okrucieństwa jeden ze sług atakuje księcia Cornwall, rani go śmiertelnie, a sam ginie z ręki Regany. Ona też wyjawia hrabiemu Gloucester, że wydał go jego ukochany syn, Edmund. Słudzy, widząc okrucieństwo, wyprawiają potajemnie oślepionego hrabiego wraz z Edgarem, cały czas udającym wariata.
Akt IV
Niewidomy Gloucester, wciąż nie rozpoznając syna, zatrudnia go jako przewodnika do Dover, gdzie chce rzucić się z klifu do morza. Edgar, patrząc z bólem na rozpacz ojca, postanawia się nim opiekować.
Goneril i Regan zaczynają rywalizować ze sobą o względy Edmunda. Goneril odkrywa w nim to, czego brakuje jej mężowi: pewność siebie i bezwzględność. Pisze do niego list, w którym zleca mu morderstwo księcia Albany. Świeżo owdowiała Regan także interesuje się nowym hrabią Gloucester.
Edgar udaje, że wiedzie Gloucestera na skraj urwiska i pozwala mu skoczyć. Potem mówi Gloucesterowi, że cudem przeżył upadek z wysokości. Pojawia się Oswald, sługa Gonerili, i próbuje zabić Gloucestera, ale sam ginie z ręki Edgara. W kieszeni Oswalda Edgar znajduje list od Gonerili, zachęcający Edmunda do zabicia jej męża i zajęcia jego miejsca.
W obozie francuskim pod Dover stacjonują już wojska francuskie, a wraz z nimi Kordelia. Także obłąkany Lear jest już w mieście. Wyrzeka na niesprawiedliwy i skorumpowany świat, wstydzi się spotkać z córką, którą niegdyś tak okrutnie potraktował. Gdy Kent i Kordelia odnajdują go i otaczają opieką, jego szaleństwo powoli przemija.
Akt V
William Blake, Lear i Kordelia w więzieniu (ok. 1779)
Wojska brytyjskie gromadzą się pod Dover i szykują do walnej bitwy. Dwie siostry pożądają Edmunda, który każdej z nich złożył miłosną przysięgę. W obozie pojawia się Edgar i przekazuje księciu Albany list Gonerili, znaleziony przy zabitym Oswaldzie.
Francuzi przegrywają bitwę, a Lear i Kordelia dostają się do niewoli. Edmund posyła za nimi do więzienia oficera z rozkazem dokonania egzekucji. Gdy pojawiają się obie siostry i Albany, ten ostatni domaga się sprawiedliwego sądu nad Learem i Kordelią. Edmund jednak nie chce oddać więźniów. Aby wzmocnić jego pozycję w sporze, Regan deklaruje, że weźmie go za męża, na co Albany ogłasza Edmunda zdrajcą. Na wezwanie herolda pojawia się Edgar w przebraniu rycerskim, wymawia Edmundowi zdradę i rani go w pojedynku. Albany ujawnia list Gonerili, a Edmund przyznaje się do intrygi. Edgar wyjawia swoją tożsamość i dochodzi do pojednania braci.
Tymczasem kolejni posłańcy przynoszą tragiczne wiadomości. Regan nie żyje, otruta z zazdrości przez Gonerilę, a sama Goneril popełniła samobójstwo, gdy jej podstępne plany legły w gruzach. Gdy Edmund przyznaje, że kazał sfingować samobójstwo Kordelii, na scenę wchodzi Lear z martwą Kordelią na rękach. Gdy widzi, że nie ma już ratunku, Lear umiera z żalu po córce. Umiera również Edmund od odniesionych w pojedynku ran. Albany oferuje władzę Kentowi i Edgarowi. Kent odmawia, Edgar nie odrzuca złożonej propozycji.
Chodź! oto szczyt, stój cicho... Zakręci się w głowie, Gdy rzucisz wzrok w przepaści ubiegłe spod nogi... Wrony przelatujące w otchłani półowie Mało większe od żuków... a tam – na pół drogi Czepia się ktoś... chwast zbiera... z ciężkiéj żyje pracy!...
