Od początku XXI wieku Korea Południowa stała się głównym eksporterem kultury popularnej i turystyki, aspektów, które stały się istotną częścią rozkwitającej gospodarki. Rosnąca popularność koreańskiej popkultury w wielu częściach świata skłoniła rząd Korei Południowej do wspierania swoich przemysłów kreatywnych poprzez subwencje i dofinansowania dla startupów, jako formę „soft power”, i w celu zostania jednym z największych na świecie eksporterów kultury, niszy zdominowanej przez Stany Zjednoczone przez prawie sto lat[8][9].
Znaczna część sukcesu koreańskiej fali zawdzięcza po części rozwojowi usług społecznościowych i internetowych platform udostępniania wideo, takich jak YouTube, które pozwoliły koreańskiemu przemysłowi rozrywkowemu dotrzeć do znacznej zagranicznej publiczności. Wykorzystanie tych środków w ułatwiło promowanie, dystrybucję i konsumpcję różnych form rozrywki (i w szczególności K-popu) przyczyniając się do gwałtownego wzrostu ich popularności na całym świecie od połowy lat 2000–2009[9][10].
Ogólny zarys
Koreańskie określenie zjawiska jest neologizmem. Termin hanryu (Hangul: 한류), częściej latynizowany jako hallyu, składa się z dwóch rdzennych słów: han (韓) mniej więcej oznacza „koreański”, natomiast liu lub ryu (流) oznacza „płynąć” lub „fala”[11], odnosi się do rozpowszechniania kultury koreańskiej.
Pojęcie koreańskiej fali obejmuje globalną wiedzę o różnych aspektach kultury Korei Południowej, w tym filmy i telewizję (zwłaszcza seriale koreańskie), K-pop, manhwy, język koreański, modę, koreańską kuchnię oraz sporty elektroniczne i gry komputerowe[12]. Amerykański politolog Joseph Nye zinterpretował koreańską falę jako „rosnącą popularność wszystkiego co koreańskie, od mody i filmu po muzykę i kuchnię”[13].
Historia
1950–1995: Powstanie przemysłu kulturowego
Po wojnie koreańskiej (1950–1953) oraz podpisaniu rozejmu w 1953 roku, Korea Południowa doświadczyła okresu szybkiego wzrostu gospodarczego znanego jako cud na rzece Han.
Podczas prezydentury Park Chung-hee do przemysłu filmowego w Korei Południowej zostało wprowadzone tzw. „screen quota”, by ograniczyć liczbę zagranicznych filmów wyświetlanych w kinach[14]. Miała ona na celu wyeliminowanie konkurencji pomiędzy krajowymi i zagranicznymi filmami blockbusterowymi[15]. Jednak w 1986 roku Motion Picture Association of America wniosło skargę do Senatu Stanów Zjednoczonych dotyczącą przepisów narzuconych przez rząd Korei Południowej[16], który został zmuszony do zniesienia ograniczeń. W 1988 roku 20th Century Fox stał się pierwszym amerykańskim studiem filmowym, które założyło biuro dystrybucji w Korei Południowej, następnymi były Warner Bros. (1989), Columbia Pictures (1990) i Walt Disney (1993)[17].
Do 1994 roku udział Hollywoodu w południowokoreańskim rynku filmowym osiągnął szczyt na poziomie około 80%, a udział krajowego przemysłu filmowego spadł do jedynie 15,9%[18]. W tym samym roku prezydent Kim Young-sam otrzymał od swoich doradców raport, z którego wynikało, że całkowite przychody wygenerowane przez film Park Jurajski (a także m.in. gadżety i licencje) przewyższyły dochód ze sprzedaży 1,5 miliona samochodów Hyundaia, firmy będącej dumą narodową[19]. Zwróciło to uwagę rządu na potencjał finansowy i wizerunkowy tkwiący w kulturze popularnej i mediach. Efektem raportu było powstanie biura przemysłu kulturowego w Ministerstwie Kultury i Sportu, aby móc rozwijać krajowy sektor mediów[20].
1996–1999: Rozwój przemysłu kulturowego
Azjatycki kryzys finansowy, który rozpoczął się w czerwcu 1997 r., doprowadził do znacznych strat w sektorze produkcyjnym, co skłoniło niektóre z firm do przejścia w branżę rozrywkową.
Koreańska fala ma swoje początki gdzieś ok. 1997 roku, kiedy chińska stacja CCTV wyemitowała serial koreański telewizyjny Sarang-i mwogillae (pl. Czym jest miłość), który okazał się wielkim hitem uzyskując oglądalność najwyższą dla produkcji zagranicznej[12]. W odpowiedzi na duże zainteresowanie, CCTV ponownie wyemitowało serial w 1998 roku w godzinach największej oglądalności i odnotowało drugi wynik pod względem oglądalności w historii chińskiej telewizji[20]. W 1999 roku kolejny koreański serial, Stars in My Heart, stał się wielkim hitem w Chinach i na Tajwanie. Od tego czasu, koreańskie seriale telewizyjne zajmowały coraz więcej czasu antenowego na kanałach telewizyjnych w Hongkongu, na Tajwanie, w Singapurze, Wietnamie i Indonezji[20].
W lutym 1999 roku miał swoją premierę pierwszy krajowy, wysokobudżetowy film, Swiri, który odniósł wielki sukces komercyjny – zarobił ponad 11 mln dolarów, pokonując hollywoodzkiego blockbustera Titanica[21][22].
1999–2010: Koreańska fala w Azji
Pod koniec lat 90. XX w. krajowa muzyczna stacja telewizyjna, Channel V, wyemitowała koreańskie popowe teledyski tworząc ogromną rzeszę fanów K-popu w Azji. W szczególności boysband H.O.T. znalazł się na szczytach list przebojów popowych w Chinach i na Tajwanie w 1998 roku – zespół był tak popularny, że sprzedaż płyt rosła przez pewien czas nawet po rozpadzie zespołu w połowie 2001 roku[20]. Po udanym koncercie H.O.T. w Pekinie w lutym 2000 roku[23], wiele gwiazd K-popu, takich jak Ahn Jae-wook (aktor i piosenkarz, który zagrał w Stars in My Heart), boysbandy NRG i Shinhwa, girlsband Baby V.O.X, koncertowało w Chinach przyciągając ponad 30 tys. chińskiej młodzieży na każdym koncercie[20]. W 2002 roku koreańska nastoletnia gwiazda popu, BoA, wydała debiutancki album Listen to My Heart, który osiągnął pierwsze miejsce na liście Oricon Weekly Album Chart[20] i sprzedał się w ilości ponad 1 miliona egzemplarzy w 2002 roku[24].
W 2002 roku serial Winter Sonata (wyprodukowany przez koreańską stację KBS2) stał się pierwszym serialem dorównującym popularnością w Azji tajwańskiemu serialowi Meteor Garden. Sprzedaż towarów, w tym zestawów DVD i powieści, przekroczyła 3,5 mln dolarów Japonii[25]. Ten serial zaznaczył początek koreańskiej fali w Japonii[26][27][28][29][30]. Inne seriale koreańskie z kolejnych lat, jak np. Klejnot w pałacu (2003) oraz Full House (2004) osiągnęły porównywalny sukces[31].
Przełom dla K-popu przyszedł wraz z debiutem takich zespołów jak TVXQ (2003), SS501 (2005), Super Junior (2005) i innych artystów okrzykniętych przez reportera BBC „powszechnie znanymi nazwami w znacznej części Azji”[32]. W 2003 roku południowokoreańska grupa Baby V.O.X wydała chiński singel zatytułowany „I’m Still Loving You”, który uplasował się na szczytach różnych list przebojów w Chinach, zdobywając duży krąg fanów. Piosenka „I’m Still Loving You” i ich kolejny singel „What Should I Do” był też notowany w Tajlandii.
Od 2010: Koreańska fala na całym świecie
Piosenki K-popowe odtwarzane przez południowokoreański konglomerat LG podczas targów IFA w Niemczech w 2011 roku
W Stanach Zjednoczonych koreańska kultura i K-pop rozprzestrzenił się dzięki społeczności Amerykanów pochodzenia koreańskiego, takich jak te w Los Angeles czy w Nowym Jorku[33]. Jednakże kilka wcześniej K-pop nie wzbudził dużego zainteresowania ze strony amerykańskich producentów muzycznych – według Sanga Cho, dyrektora operacyjnego Mnet Media, próba jego pracowników przedstawienia około trzystu teledysków K-popowych amerykańskim producentom i wytwórniom płytowym spotkała się z niewielkim zainteresowaniem odpowiedzi, „byli uprzejmi, ale nie była to poważna rozmowa”[34]. Podobnie próbowali zadebiutować w Stanach tacy artyści, jak BoA i Se7en, którzy jednak nie uzyskali odzewu. Wysiłki te zostały nazwane przez reportera CNN „kompletną klapą”[35].
Pomimo tego sam K-pop i koreańskie produkcje telewizyjne (jak np. Samhanji – Jumong pyeon[36][37]) zyskując coraz większą popularność nie tylko w Stanach Zjednoczonych, zdobywając oddanych fanów na całym świecie[38][39], szczególnie po tym jak teledysk PSYa, Gangnam Style, rozprzestrzenił się szybko w internecie w 2012 roku zostając pierwszym filmem na YouTube, który zdobył ponad miliard odsłon. Serwis YouTube odegrał szczególną rolę we wzroście międzynarodowej popularności K-popu.
Fani K-popu poza Centrum Kultury Koreańskiej w Warszawie z banerami koreańskich boybandów MBLAQ, B1A4 i 2PM w 2011 roku.
W lutym 2013 roku wiceprezydent Peru, Marisol Espinoza, w wywiadzie dla Yonhap News Agency powitała koreańską falę w Peru[42]. Hit PSYa wzbudził także zainteresowanie kuchnią koreańską. Wprowadzenie koreańskich produktów w brytyjskiej sieci supermarketów Tesco przyniosło sieci ponad dwukrotne zyski[43].
25 lutego 2013 roku nowo wybrana prezydent Korei Południowej, Park Geun-hye, wygłosiła swoją mowę inauguracyjną, w której obiecała zbudować naród, który „stanie się szczęśliwszy poprzez kulturę”, i aby wspierać „nowy renesans kulturowy”, który wyjdzie poza różnice etniczne i przezwyciężyć ideologie, dzięki „zdolności do dzielenia się szczęściem”[44]. Według „The Korea Times”, jednym z głównych priorytetów Park Geun-hye jako prezydenta było przeznaczenie co najmniej dwóch procent budżetu państwa na dalszy rozwój sektora przemysłu kulturowego Korei Południowej oraz do poszukiwania bardziej kulturalnych wymian z Koreą Północną[45].
Korea Południowa doświadczyła w ostatnich latach wzrost w sektorze turystycznym, przyjmując ponad 12 milionów odwiedzających w 2013 roku, z 6 milionami turystów z Chin[46]. Pojęcie turystyka hallyu odnosi się do obcokrajowców odwiedzających Koreę Południową przez wpływ koreańskiej fali. Osoby te odwiedzają zazwyczaj miejsca kręcenia popularnych dram, teledysków k-popowych oraz inne atrakcje turystyczne związane z hallyu[47].
W 2016 roku Forbes opublikował artykuł na temat wpływu ekonomicznego globalnych gwiazd K-popowych. Najlepsi wśród gwiazd K-popu, BIGBANG, zarobili 44 miliony dolarów (bez podatku) w ciągu owego roku, przekraczając 33,5 miliona dolarów zarobionych przez najwyżej opłacaną amerykańską grupę męską Maroon 5[48].
Indeks Hallyu
Państwowa organizacja promocji handlu Republiki Korei, KOTRA, publikuje roczny wskaźnik pomiaru zasięgu koreańskiej fali w największych krajach na całym świecie. Indeks jest obliczany przez połączenie danych eksportowych i badań publicznych.
W 2015 roku przeprowadzono badania publiczne ankietując 8130 osób z 29 krajów[49].
↑Mark Ravina. Introduction: Conceptualizing the Korean Wave. „Southeast Review of Asian Studies”, 2009. (ang.).brak numeru strony
↑Kim Ju-young. Rethinking media flow under globalisation: rising Korean wave and Korean TV and film policy since 1980s. „University of Warwick Publications”, 2007. (ang.).brak numeru strony
↑The Gangnam Phenom. Foreign Policy. [dostęp 2017-01-06]. Cytat: First taking off in China and Southeast Asia in the late 1990s, but really spiking after 2002, Korean TV dramas and pop music have since moved to the Middle East and Eastern Europe, and now even parts of South America. (ang.).
↑K-pop enters American pop consciousness. The Los Angeles Times. [dostęp 2017-01-06]. Cytat: The fan scene in America has been largely centered on major immigrant hubs like Los Angeles and New York, where Girls’ Generation sold out Madison Square Garden with a crop of rising K-pop acts including BoA and Super Junior. (ang.).
↑Donnie Kwak: PSY’s ‘Gangnam Style’: The Billboard Cover Story. Billboard. [dostęp 2017-01-06]. Cytat: The Korean music industry grossed nearly $3.4 billion in the first half of 2012, according to Billboard estimates, a 27.8% increase from the same period last year. (ang.).
↑Joseph Nye: South Korea’s Growing Soft Power. Uniwersytet Harvarda. [dostęp 2017-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-06)]. Cytat: Indeed, the late 1990s saw the rise of „Hallyu”, or „the Korean Wave” – the growing popularity of all things Korean, from fashion and film to music and cuisine. (ang.).
↑Andrew Hampp: Secrets Behind K-Pop’s Global Success Explored at SXSW Panel. Billboard. [dostęp 2017-01-06]. Cytat: That’s a long way from even a few years ago, when panel moderator Sang Cho, chief operating officer of Korean TV company Mnet, would start pitching music programming to U.S. executives. „We probably showed about 300 music videos to top producers and record labels. In the beginning there were relationships so they would be courteous, but it was not a serious conversation,” he said. „It’s a different dialogue now.” (ang.).
↑Kwon Mee-yoo: Int’l fans visit Korea for Seoul Drama Awards. Korea Times. [dostęp 2017-01-06]. Cytat: The hit Korean drama „Jumong” was broadcast in Romania earlier this year, attracting some 800,000 viewers to the small screen. (ang.).
↑Mark James Russell: Korea’s mark on an expectation-defying Iran. The Korea Herald. [dostęp 2017-01-06]. Cytat: The Korean wave, or hallyu, has also made significant forays into Iran. Korean period dramas, „Jumong” in particular, were smash hits. Jumong – the founding monarch of Korea’s ancient Goguryeo kingdom (37 B.C.-A.D. 668) – has become the most popular TV drama representing Korea here, with its viewer ratings hovering around 80 to 90 percent. (ang.).
