Organizacja wewnętrzna KO ulegała wielokrotnym zmianom, ostatecznie od początku maja 1915 roku tworzyły ją wydziały podzielone na sekcje[5]. Poza krótko działającym sądowym istniały 4 główne wydziały:
spraw ogólnych – sekcje: 1) informacyjno-prasowa, 2) prawna, 3) statystyczna, 4) do spraw stowarzyszeń, 5) lekarska, 6) straży obywatelskiej, 7) dozoru nad taksą, 8) zbierania ofiar;
dobroczynności – sekcje: 1) porządku i opieki domowej, 2) komisja rozdawnicza, 3) wyszukiwania pracy, 4) pożyczkowa, 5) pracy rękodzielniczej, 6) odzieży, 7) pomocy dla inteligencji, 8) tanich mieszkań;
pomocy dla ludności – sekcje: 1) bezdomnych chrześcijan, 2) bezdomnych Żydów 3) zapomóg i – komisje: 4) pracy kobiet, 5) opieki nad dziećmi, 6) opieki nad młodzieżą szkolną. 7) ewakuacyjna;
Podstawowym zadaniem Komitetu Obywatelskiego było organizowanie pomocy dla ludności Warszawy. Największe wydatki w tym zakresie ponoszono na pomoc doraźną, mającą zaspokoić najbardziej elementarne potrzeby poszkodowanym przez wypadki wojenne. Według danych Wydziału Dobroczynności KO w styczniu 1915 liczba osób wspieranych wynosiła 60 723. Między styczniem a lipcem 1915 r. sklepy komisji rozdawniczej wydały potrzebującym 533.690 porcji żywnościowych i 807 533 bochenków chleba. Przez bony, wydane przez komisję spożyto ogółem 1.601.890 obiadów (w tym Tanich Kuchniach Komitetu Obywatelskiego 937 125 obiadów). Sekcja wyszukiwania pracy otwarła w tym okresie 4 giełdy pracy, Z ogólnej liczby osób którym udzielono pomocy w tym zakresie skierowano do robót rolnych 1315 osób, do robót ziemnych 2 429, fortyfikacyjnych 24 599, do pracy w przedsiębiorstwach 2255, w fabrykach 2362, w kopalniach 89 oraz do różnych innych prac 3512. W pierwszej połowie 1915 udzielono także 396 pożyczek na kwotę 28 095 rubli i 276 zapomóg na kwotę 5723 ruble. Prowadzono 32 bezpłatne schroniska dla bezdomnych, 18 gospód- hoteli odpłatnych oraz 5 szpitali w którym znalazło pomoc 57 946 osób (w 1915 – 17 453 osób)[8]
Wydatki Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy (sierpień 1914 – sierpień 1915)[9]
w rublach
rodzaj wydatku
sierpień – grudzień 1914
styczeń – sierpień 1915
Na rozdawnictwo żywności, opału, obuwia, odzieży i pieniędzy
227 217
742 701
Na utrzymanie schronisk
13 611
126 414
Na utrzymanie gospód
7 875
21 857
Na utrzymanie ochron
1 786
42 469
Na pomoc lekarską
16 435
68 429
Na zapomogi dla innych instytucji poza KO
19 438
173 022
sierpień 1915 – maj 1916
Pod koniec panowania rosyjskiego zakres działania Komitetu Obywatelskiego rozszerzał się i stopniowo przekształcał się on w rzeczywisty samorząd stolicy. W chwili opuszczenia stolicy przez wojska rosyjskie przejął utrzymanie porządku i bezpieczeństwa publicznego.Roztoczył opiekę nad gmachami publicznymi i więzieniami. Do wykonywania tych zadań zostały powołane Straż Obywatelska[10] i Sądy Obywatelskie (działały od 5 sierpnia do 11 września 1915). Do bezpośredniego zarządzania gospodarki miejskiej KO powołał Wydział Spraw Miejskich, a 6 sierpnia 1915 Zarząd Miasta Warszawy, przy którym spełniał funkcję Rady Miejskiej. Zatrzymał natomiast w swoich rękach szkolnictwo którym kierował Wydział Oświecenia, opiekę nad dziećmi i młodzieżą oraz pomoc dla ludności. Po zajęciu Warszawy władze niemieckie usankcjonowały ten stan rzeczy mianując czołowych działaczy KO Zdzisława Lubomirskiego prezydentem a Piotra Drzewiecklego wiceprezydentem Warszawy. W tym czasie do KO zgłosiły akces Polska Partia Socjalistyczna (Frakcja) i Narodowy Związek Robotniczy – od 6 października delegaci tych partii stali się jego członkami. Byli to Stanisław Zawoziński i Bronisław Ziemięcki z PPS i Edmund Bernatowicz z NZR. Działacze tych partii weszli także do poszczególnych sekcji KO. Od 22 grudnia 1915 Komitet przekazywał dalej uprawnienia i likwidował swoje agendy na rzecz Zarządu Miasta[5].
Rozwiązanie Komitetu Obywatelskiego
10 maja 1916 decyzją niemieckiego warszawskiego generalnego gubernatora Hansa Beselera władze okupacyjne rozwiązały Komitet Obywatelski miasta stołecznego Warszawy[5]. Ostatnie posiedzenie KO odbyło się tego samego dnia wieczorem – podjęto wówczas decyzję o powołaniu Komisji Likwidacyjnej w skład której weszli: Zdzisław Lubomirski, Edmund Bernatowicz, Stefan Dziewulski, Henryk Kaden, Tomasz Kociatkiewicz, Józef Natansona i BoIesław Weychert. Proces likwidacji polegający na przekazywaniu instytucji i majątku na rzecz miasta Warszawy potrwał do 16 sierpnia 1916 i tę datę można uznać za ostateczny kres działalność Komitetu Obywatelskiego[11].
Przypisy
↑ abEncyklopedia Warszawy. Bartłomiej Kaczorowski (red. prowadzący). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 348. ISBN 83-01-08836-2.
↑Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 357–358.
↑Komitet Obywatelski miasta Warszawy.Sprawozdanie Komitetu Obywatelskiego za sierpień-grudzień 1914, Warszawa 1915, s. 1–3.
↑Komitet Obywatelski miasta Warszawy ..., s. 12–15.
↑ abcdJerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 358.
↑Komitet Obywatelski miasta Warszawy.Sprawozdanie Komitetu Obywatelskiego za rok 1915. Część pierwsza od początku roku do d. 4 sierpnia 1915 r. Warszawa 1915, s. 1–2.
↑Szerzej zob. Aleksander Kroński, Straż obywatelska m. st. Warszawy 1915 roku, Warszawa 1934.
↑Komitet Obywatelski miasta Warszawy.Sprawozdanie Komitetu Obywatelskiego za rok 1916 do czasu likwidacji, Warszawa 1916, s. 46–49, 89-90.
Bibliografia
Władysław Grabski, Antoni Żabko-Potapowicz, Ratownictwo społeczne podczas wojny w: Polska w czasie wielkiej wojny (1914–1918), red. Marceli Handelsmann,T. 2, Historia społeczna, Warszawa 1932, s. 24–56 Pomorska Biblioteka Cyfrowa – wersja elektroniczna
Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s. 357–358