Kościół św. Piotra i Pawła wznosi się nad Nysą Łużycką stanowiąc dzięki swemu wysokiemu, pokrytemu miedzianą blachą dachowi i parze strzelistych wież charakterystyczny punkt orientacyjny Starego Miasta Görlitz.
Widok przed neogotycką dobudówką do wież
Już ok. 1230 istniała w tym miejscu późnoromańska bazylika, z której zachował się zachodni fragment z bogato zdobionym, uskokowym portalem, zwanym Portalem Narzeczonych. W latach 1423–1475 zbudowano w tym miejscu nowy, późnogotycki, pięcionawowy pseudobazylikowy kościół halowy. Budowę nad osuwającym się terenie nad Nysą Łużycką rozpoczęto od potężnych fundamentów czteronawowej krypty św. Jerzego, konsekrowanej w 1475. W wyniku rywalizacji z nową, czteronawową katedrą w Budziszynie zmieniono pierwotny, trzynawowy plan świątyni na pięcionawowy. W odróżnieniu od klasycznego kościoła halowego zewnętrzne nawy boczne (20 m wysokości) są niższe od nawy środkowej (27 m) i wewnętrznych naw bocznych (25 m), które są niemal równe. Ze swoimi 72 m długości i 39 m szerokości kościół św. Piotra i Pawła jest największym późnogotyckim halowym kościołem Saksonii.
Poligonalne, zamknięte na planie trójliścia prezbiterium, ukończone w 1465, tworzy wraz z korpusem jednolitą, wypleniona światłem przestrzeń wewnętrzną, z którą harmonizują smukłe filary, przejmujące wysoko żebra sklepień sieciowych i gwiaździstych. Sklepienia są dziełem C. Pflügera, U. Laubamischa i B. Börera z lat 1491-1497.
Pod prezbiterium znajduje się wspomniana krypta z kaplica św. Jerzego (niem. Georgenkapelle).
W 1515 ukończono potężny dach kościoła.
W latach 1520, 1543 i 1553 zbudowano trzy kruchty.
Wyposażenie wnętrza przepadło podczas pożaru miasta w 1691, po którym odbudowano kościół w stylu barokowym. Wówczas to powstały m.in.: ambona z piaskowca (1693), ołtarze, dzieło G. Heermanna, stalle rajców miejskich i konfesjonały (1695), organy Eugenio Caspariniego i prospekt organowy J.C. Büchaua (1703).
Z dawnego wyposażenia przetrwały jedynie malowidła ścienne z kaplicy św. Jerzego (ok. 1510), która oparła się pożarowi.
Obie wieże, wysokie na 84 m[1] wzniesiono w latach 1889-1891.
Wyposażenie
Organy
Godny uwagi jest przede wszystkim zachowany prospekt organowy z 1703. Znajdujące się na prospekcie 17 piszczałek zostało uformowanych na kształt promieni słonecznych, stąd nazwa instrumentu: Sonnenorgel (pol. organy słoneczne).
Oryginalne organy Caspariniego nie zachowały się. Zostały one bowiem przebudowane w latach 1827/1828 przez Josepha Schinke i Carla Friedricha Ferdinanda Buckow; późniejsze przebudowy miały miejsce w latach 1845–1847 (Johann Nikolaus Friedrich Jahn) i w 1894, kiedy to firma organowa Schlag & Söhne zachowując kilka starych głosów zbudowała za prospektem całkowicie nowy instrument. I to dzieło doczekało się przebudowy w latach 1926–1928 (firma Sauer). Od 1997 istnieją w tym miejscu nowe organy zbudowane przez firmę Mathis Orgelbau AG z Näfels (Szwajcaria).
Mają one 88 głosów podzielonych na 4 manuały i pedał i następującą dyspozycję[2][3]:
I Hauptwerk C–a3
II Oberwerk C–a3
III Schwellwerk C–a3
IV Brustwerk C–a3
Pedal C–f1
Principal 16' Groß-Octava 8' Viol di Gamba 8' Hohl-Flöt 8' Rohr-Flöt 8' Fiffaro 8' Rohr-Flöt-Qvint 6' Octava 4' Spitz-Flöt 4' Salicet 4' Qvinta 3' Super-Octava 2' Mixtur IV Cymbel III Cornet V Bombart 16' Trompet 8' Clarin 4'
Qvintadena 16' Principal 8' Grob-Gedackt 8' Qvintadena 8' Onda maris 8'
Octava 4' Rohr-Flöt 4' Sedecima 2' Glöcklein-Thon 2' Vigesima nona 1 1/2' Zynk II Scharff Cymbel III Cornetti III Trompet 8' Krumb-Horn 8' Schalmey 4' - Tremulant
Josef Adamiak, Rudolf Pillep: Zabytki architektury i sztuki NRD. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1989. ISBN 83-213-3410-5. (pol.). Brak numerów stron w książce
Stefan Bürger, Marius Winzeler: Die Stadtkirche St. Peter und Paul in Görlitz. Architektur und Kunst. Dössel: 2006. ISBN 978-3-89923-137-3. (niem.). Brak numerów stron w książce
