Kamienica przy ul. Waliców 14 w Warszawie

Kamienica przy ul. Waliców 14 w Warszawie
Zabytek: nr rej. A-1419 z 24 marca 2018
ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Kamienica przy ul. Waliców 14 w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Kamienica przy ul. Waliców 14 w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kamienica przy ul. Waliców 14 w Warszawie”
52°14′04,10″N 20°59′35,98″E/52,234472 20,993328
Multimedia w Wikimedia Commons
Fragment wystawy Okno na Waliców przed kamienicą (2019)

Kamienica przy ul. Waliców 14 – zabytkowa kamienica znajdująca się na warszawskiej Woli, na terenie osiedla Mirów, przy ul. Waliców 14.

W kamienicy mieszkał m.in. Władysław Szlengel, poeta warszawskiego getta.

Opis

Kamienica została zaprojektowana przez Wacława Heppena i Józefa Napoleona Czerwińskiego[1]. Zastosowano w niej stropy Kleina[2]. Siedmioosiowa fasada była zwieńczona trójkątnym szczytem[2]. Na każdej kondygnacji budynku frontowego znajdowały się po dwa mieszkania, a w oficynie po cztery[2].

Kamienica należała początkowo do Ernestyny Golde[3]. W lipcu i sierpniu 1913 roku pojawiły się pierwsze ogłoszenia, że dwu-, trzy- i czteropokojowe mieszkania w nowym chrześcijańskim domu, w nowej dzielnicy, z elektrycznością, wannami i kuchniami gazowymi są do wynajęcia[4]. Sugerowano dojazd tramwajem Żelazna-Chłodna. Proponowano też do wynajęcia sklepy suterenowe z mieszkaniem lub bez. Mieścił się tam wtedy m.in. kantor przewozowy Karpińskiego[5]. Dom miał hipotekę numer 6788 i w 1930 roku należał do Zygmunta Mintza[6].

Od początku budynek miał szeroką grupę podnajemców. W 1928 roku „Kurier Warszawski” donosił, że policja aresztowała komunistkę Manię Szulman zamieszkałą przy Waliców 14, gdy malowała antypaństwowe hasła na murze[7]. W 1932 roku nastąpił pożar w budynku wywołany zanieczyszczeniem komina, który szybko został ugaszony[8]. Zapaliła się sadza w prawej oficynie i ogień przedostał się na klatkę pierwszego piętra. Budynek należał wtedy do małżeństwa Golec. W 1937 roku prasa odnotowała[9], że właściciel domu zwrócił się do zarządu Pasty o usunięcie słupa telefonicznego „umieszczonego jakoby” bezprawnie na dachu domu. W związku z tym zarząd Pasty wysłał listy do abonentów telefonicznych, żeby właściciel domu zaniechał dochodzenia pretensji, gdyż w przeciwnym razie Pasta usunie aparaty telefoniczne z tego budynku. W tym roku prasa donosiła też o próbie samobójczej[10] w jednym z mieszkań w budynku.

Książka telefoniczna z 1938/1939 roku[11] listowała kilka firm: „Fabrykę Fornierów” dyrektora M. Breindlera, „Chromax” inżyniera Mieczysława Lipszyca, „Floridor” (kleje roślinne i chemiczne), której właścicielem był Izr. Goldblum. Numery telefonów posiadali[11] m.in.: Róża Zajdel[12], chemik bakteriolog, asystent w Państwowych Zakładach Higieny, Hilel Lurie, Henryk Warszawski[13], Jerzy Machlejd, dyrektor zakładów ogrodniczych C. Ulrich założonych w 1805 roku, inżynier budowlany Adam Krajterkraft, dziennikarz Menachem Kipnis, inżynier Zdzisław Kronenberg, Jakub Szlam, a także artysta malarz Maurycy Szlengel[14]. Przed wojną mieszkał tam również jego syn, Władysław Szlengel[15] i jego rodzina (przynajmniej od 1920 roku[16]). Pod tym adresem w warszawskiej książce telefonicznej na rok 1930 widnieje Maurycy Szlengel (artysta)[6]. Ojciec Władysława Szlengla wymieniony jest także w książce telefonicznej na lata 1938/1939[11], mimo że już wtedy nie żył. Znaną osobą był też Menachem Kipnis, śpiewak operowy, fotograf, dziennikarz i etnograf żydowski[13]. Przed wojną mieszkała tam również Irena Śmigielska wraz z rodziną[17].

II wojna światowa

Oblężenie Warszawy

Janusz Korczak w pamiętnikach wspomina[18], że miał dwa zatargi „z meliną wytwornego domu Waliców 14”, bo w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku „w łajdacki sposób” odmówiono mu pomocy, by konającego żołnierza przenieść do bramy.

Okres getta warszawskiego

W czasie okupacji niemieckiej, po utworzeniu getta w 1940 roku, kamienica znalazła się w dzielnicy zamkniętej[19].

Po powrocie z Rosji, ponownie wprowadził się do kamienicy Władysław Szlengel. W Archiwum Ringelbluma zachowała się kartka ze spisem domowników[20]. Kartka wisiała przy dzwonku do drzwi w kamienicy (przypuszczalnie znalazła się tam po lipcu 1942 roku). Sądząc po liczbie domowników, mieszkanie Szlengla w getcie było zatłoczone. Liczba naciśnięć dzwonka informowała, do kogo przyszedł gość: Dzwonić/Lurie 1 raz/Rotsztajn 2 r/Rogozińscy 4/Koplewicz 5/[Władysław] Szlengel 3/[Michał]Brandsteter 3/ Lunia 2 krótkie/ Wanda 2 długie/Służba porządkowa i Werkszuc 6 razy głową. Ocaloną w Archiwum Ringelbluma kartkę należy czytać razem z wierszem Szlengla Dzwonki: Na drzwiach wisiała kartka/czytelna tylko z bliska –/Dzwonek czynny – proszę dzwonić/i trzy nazwiska:/Do pani L. jeden raz,/do pana K. razy dwa,/a do doktora trzy razy[..][21].

W okresie tworzenia getta do kamienicy wprowadziła się rodzina Dawida Zylberta[22]. On sam w 1940 roku, w wieku 12 lat, uciekł na aryjską stronę, sprzedawał gazety i papierosy na Placu Trzech Krzyży, był jedyny z rodziny, który przeżył wojnę[22]. Edward Reicher wspomina o tym okresie, że w jednym mieszkaniu przy Waliców 14 mieszkało kilka rodzin, w sumie 14 osób[23].

Kamienica została wyłączona z getta i włączona „aryjskiej” części miasta wraz z całym małym gettem w sierpniu 1942, w trakcie wielkiej akcji deportacyjnej[24].

Okres powstania warszawskiego

Kamienica była jednym z głównych punktów polskiej obrony w czasie powstania warszawskiego. Znajdowały się tam stanowiska powstańców z batalionu „Kiliński”[14]. Ślepa ściany kamienicy stanowiła barykadę. W czasie walk Niemcom udało się podpalić budynek[25].

Inne wspomnienie opisuje, że w czasie powstania warszawskiego, 24 września, niemiecka piechota wsparta dwoma czołgami atakowała stanowiska na ul. Waliców. Atak poprzedzany był „goliatem”, którego wybuch zburzył front kamienicy pod numerem 14[26].

Mural „kamień i co” na bocznej ścianie kamienicy

Okres współczesny

Po 1945 budynek frontowy nie został odbudowany[2]. Zachowane oficyny pełniły funkcje mieszkalne do 2004 roku[27].

W maju 2009 roku na ścianie kamienicy od strony ul. Grzybowskiej powstał mural przedstawiający czarny napis „kamień i co” oraz błyszczący, czerwony balonik[19]. Na ścianie budynku umieszczono tablicę informującą o jego historii i powstaniu muralu, która w późniejszym okresie została zniszczona przez wandali[28][29].

W 2012 roku kamienice przy ul. Waliców 10, 12, 14 i 17 zostały wpisane do gminnej ewidencji zabytków[30]. Od 2018 roku budynek jest wpisany do rejestru zabytków[31], o co zabiegały ruchy miejskie[32].

Galeria

  • Tablica umieszczona na kamienicy w czasie akcji „Kamień i co” (marzec 2010)
    Tablica umieszczona na kamienicy w czasie akcji „Kamień i co” (marzec 2010)
  • Tablica umieszczona na kamienicy w czasie okazji akcji „Kamień i co” (marzec 2010)
    Tablica umieszczona na kamienicy w czasie okazji akcji „Kamień i co” (marzec 2010)
  • Kamienica w lipcu 2012 roku
    Kamienica w lipcu 2012 roku
  • Kamienica w lipcu 2012 roku
    Kamienica w lipcu 2012 roku

Przypisy

  1. ↑ Piotr Kilanowski. Dokumenty Biura Odbudowy Stolicy jako podstawowe źródło wiedzy na temat architektury, konstrukcji i wyposażenia niezachowanych kamienic warszawskich projektu Henryka Stifelmana i Stanisława Weissa oraz Wacława Heppena i Józefa Napoleona Czerwińskiego. „Ochrona zabytków”. 1, s. 198, 2015. Cytat: W archiwum Biura Odbudowy Stolicy znajdują się również materiały dotyczące kamienic częściowo nie zachowanych lub bardzo poważnie przekształconych, co wpłynęło na zniszczenie pierwotnych podziałów i architektury. W sytuacji takiej po 1945 roku znajdowały się między innymi kamienice przy Wilczej 29 projektu Henryka Stifelmana i Stanisława Weissa, a także Waliców 14 projektu Wacława Heppena i Józefa Napoleona Czerwińskiego. (pol.). 
  2. ↑ a b c d Aleksandra Stefaniak. Wolski ostaniec i jego niezwykli mieszkańcy. „Skarpa Warszawska”, s. 66, kwiecień 2024. 
  3. ↑ bez autora. Aresztowanie komunistki. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 14 lutego 1991. Gazeta Wyborcza. (pol.). 
  4. ↑ ogłoszenie. „Kurjer Warszawski”. 93 (214), 5 sierpnia 1913. [dostęp 2018-03-31]. (pol.). 
  5. ↑ Swój do swego. Kalendarz informator firm chrześciańskich za 1914. Warszawa: Wydawnictwo Gazety Porannej 2 Grosze, 1913, s. 136. [dostęp 2018-03-31]. (pol.).[ogłoszenie]
  6. ↑ a b Książka Informacyjno-Adresowa Cała Warszawa, Dział XV, str. 397, Towarzystwo Wydawnicze P.I.K.A. „Polskie Informacyjne Książki Adresowe” 1930 (dostęp 2015 Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa)
  7. ↑ Aresztowanie komunistki. „Kurjer Warszawski”. 108 (233), s. 3, 23 sierpnia 1928. [dostęp 2018-03-31]. (pol.). 
  8. ↑ Zanieczyszczenia komina powodem pożaru. „Dzień dobry”. 2 (324), s. 5, 21 listopada 1932. [dostęp 2018-03-31]. (pol.). 
  9. ↑ Telefony i Waliców 14. „5-ta rano”. 7 (354), s. 4, 18 grudnia 1937. [dostęp 2018-03-31]. (pol.). 
  10. ↑ Kronika wypadów. Zamachy samobójcze. „Robotnik”. 41 (247), s. 8, 22 sierpnia 1937. [dostęp 2018-03-31]. Cytat: Stefania Tuszyńska, pracownica domowa w mieszkaniu małż. Haliny i Feliksa Gryff (Waliców 14), targnęła aię na źycie, trując się gazem świetlnym. Wszystkim ofiarom zawodów życiowych pomocy udzieliło Pogotowie [..]. (pol.). 
  11. ↑ a b c Spis abonentów warszawskiej sieci telefonów Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej i rządowej warsz. sieci okręgowej r. 1938/1939, Warszawa : Zakł. Graf. Dom Prasy, -1938. (dostęp w 2015 roku http://lccn.loc.gov/00207623) na stronie 335 podaje: 5 16 19, Szlengel M. art. mal. m., Waliców 14
  12. ↑ Aleksandra Stefaniak. Wolski ostaniec i jego niezwykli mieszkańcy. „Skarpa Warszawska”, s. 69, kwiecień 2024. 
  13. ↑ a b Aleksandra Stefaniak. Wolski ostaniec i jego niezwykli mieszkańcy. „Skarpa Warszawska”, s. 68, kwiecień 2024. 
  14. ↑ a b Aleksandra Stefaniak. Wolski ostaniec i jego niezwykli mieszkańcy. „Skarpa Warszawska”, s. 67, kwiecień 2024. 
  15. ↑ Żydowskie miejsca. [w:] Urząd Dzielnicy Wola m.st. Warszawy [on-line]. przewodnik.wola.waw.pl. [dostęp 2013-04-06].
  16. ↑ Monitor Polski / 30 Jul 1920/ Str. 4
  17. ↑ Irena Śmigielska: Skradzione lata. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2001. ISBN 83-85888-51-9. (pol.).
  18. ↑ Janusz Korczak: Janusz Korczak Pisma Wybrane. T. IV. Nasza Księgarnia, 1978, s. 326. (pol.).
  19. ↑ a b Waliców 14. W: Magdalena Stopa: Ostańce : kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. T. I. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2010, s. 144–151. ISBN 978-83-62020-18-8. (pol.).
  20. ↑ 558. Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa. Podziemne archiwum getta Warszawy, tzw. Archiwum Ringelbluma (Archiwum Oneg Szabat). Ring. II/492. Mf. ŻIH – 811; USHMM – 66. Po 07.1942, Warszawa-getto. Kartka umieszczona na drzwiach wejściowych z informacją, jak dzwonić do poszczególnych lokatorów mieszkania w getcie warszawskim. Wykaz lokatorów: Lurie, Rotsztajn, Rogozińscy, Koplewicz, [Władysław] Szlengel i [Michał] Brandsteter, Lunia i Wanda. Opis: oryg., rkps, atrament, j. pol., 75×218 mm, k. 1, s. 1.
  21. ↑ Karta ze spisem domowników – ze zbiorów Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego. [w:] Muzeum Historii Żydów Polskich [on-line]. jewishmuseum.org.pl. [dostęp 2013-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-22)].
  22. ↑ a b Ewa Małkowska-Bieniek: Śladami warszawskich Żydów. Miasto Stołeczne Warszawa. Biuro Promocji Miasta, 2008. (pol.).
  23. ↑ Edward Reicher: W ostrym świetle dnia : dziennik żydowskiego lekarza 1939–1945. London: London : Libra Books, 1989. (pol.).
  24. ↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 113. ISBN 978-83-63444-27-3.
  25. ↑ Robert Bielecki: W zasięgu PAST-y. Czytelnik, 1994, s. 276–279.
  26. ↑ http://ahm.1944.pl/Jerzy_Wozniak?lang=en Relacja Jerzego Woźniaka na stronie Muzeum Powstania Warszawskiego
  27. ↑ Zabytek z ulicy Waliców. „Stolica”, s. 4, kwiecień 2018. 
  28. ↑ https://web.archive.org/web/20100414035224/http://www.teatrdelikates.pl/mural.html Informacja o akcji „Kamień i co” na stronie oficjalnej Teatru Delikates (stan na 6 sierpnia 2012) Mural powstał według pomysłu Wiktora Malinowskiego. Inicjatorem przedsięwzięcia były: Teatr Delikates oraz Stowarzyszenie Kulturalne „Pocztówka”. Środki wyłożył Urząd m.st. Warszawy wspólnie z Zakładem Gospodarowania Nieruchomościami w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy, zaś patronem przedsięwzięcia był Instytut Badań Ośrodka Tożsamości IBOT. Jak podaje Julia Bachman na stronie Warszawskiej Sztuki Publicznej: Jeden z większych murali w Warszawie (ponad 1400 m²), przedstawiający czarny napis „kamień i co” oraz błyszczący, czerwony balonik. Duża biała powierzchnia jest subtelna, dzięki zastosowaniu jasnego koloru; efekt ten wzmacnia wesoła, czerwona plama lekkiego, odlatującego balonika. Być może nawiązuje on do filmu „Czerwony balonik” Alberta Lamorisse'a z 1956 roku, opowiadającego historię przyjaźni chłopca i czerwonego, beztroskiego balonika w post-okupacyjnym, zniszczonym Paryżu, pragnącym szybko zapomnieć o wojnie. Wykonawcami muralu byli: Wiktor Malinowski – Naczelnik IBOT Pomysłodawczo – autorski, Barbara Sangin – Naczelnik IBOT Koordynacji, Mirosław Szczypek – Naczelnik IBOT Inspektoratu Techniczneg, Piotr Jahołkowski – Naczelnik IBOT Scalająco- odbiorczy, Grzegorz Nowiński – Naczelnik IBOT Graficzny, Grzegorz Śledź – Naczelnik IBOT Migawkowy, Jakub Wesołowski – Naczelnik IBOT Filmowy. Z okazji odsłonięcia murala odbył się piknik oraz koncert. Artysta wypuścił niebo 33 balony.
  29. ↑ http://puszka.waw.pl/kamienico-projekt-pl-62.html Opis muralu – Julia Bachman na stronie Warszawskiej Sztuki Publicznej (stan na 6 sierpnia 2012)
  30. ↑ ZARZĄDZENIE NR 2998/2012 r. PREZYDENTA MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie założenia ewidencji zabytków Miasta Stołecznego Warszawy
  31. ↑ Tomasz Urzykowski. Wola. Ostaniec z getta przy ul. Waliców w rejestrze zabytków. Kamienicy groziła rozbiórka. „Gazeta Wyborcza”, 1 kwietnia 2018. [dostęp 2018-03-31]. (pol.). 
  32. ↑ Tomasz Urzykowski. Czy ostaniec getta ocaleje?. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 17–19 czerwca 2017.  [W 2013 Zespół Opiekunów Kulturowego Dziedzictwa Warszawy „ZOK” wystąpił do wojewódzkiego konserwatora zabytków o wpisanie do rejestru zabytków murów, bryły i wewnętrznego podwórza kamienicy. Wojewódzki konserwator zabytków uznał, że nie zasługuje ona na ochronę. Jego decyzję podtrzymało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (generalny konserwator zabytków). W 2014 Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) uchylił postanowienie ministerstwa w tej sprawie, a Naczelny Sąd Administracyjny podtrzymał wyrok WSA i nakazał jej powtórne rozpatrzenie. W 2016 ministerstwo uznało, że budynek ma wystarczającą ochronę figurując w gminnej ewidencji zabytków. W 2015 Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego (PINB) wydał nakaz rozbiórki kamienicy. Dzielnica Wola m.st. Warszawy nie wykonała nakazu i zwróciła się do PINB o jego uchylenie lub odłożenie. W 2017 grupa osób wystąpiła do mazowieckiego konserwatora zabytków o wpisanie budynku do rejestru zabytków ze względu na jego wyjątkową wartość historyczną]

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!