Urodził się 23 marca 1907 w Emaus (obecnie część Gdańska) w robotniczej, katolickiej rodzinie Józefa i Augustyny z domu Adamczyk[1][2]. Miał pięcioro rodzeństwa[3]. W dzieciństwie stracił ojca i był wychowywany przez matkę[3].
W 1921 ukończył szkołę powszechną w Gdańsku, a od 1924 do 1925 kształcił się na wieczorowych kursach malarstwa artystycznego[2]. Według jego późniejszej relacji – jako Polacy – nie mieli z rodziną dobrych warunków życia w Wolnym Mieście Gdańsku[3].
Jego pasja związana z wykonywaniem skrzypiec zaczęła się od otrzymania prostego modelu tego instrumentu, gdy miał pięć lat[3]. Początkowo próbował na nich grać samodzielnie[3]. W wieku młodzieńczym zajmował się majsterkowaniem i modelarstwem lotniczym[3]. W okresie międzywojennym zajął się lutnictwem, wpierw od lat 20. jako samouk[2]. W wieku 15 lat wykonał samodzielnie pierwszy model skrzypiec[3]. Kilka lat później poznał znanego gdańskiego lutnika Emila Neumanna, prezentując mu wykonaną przez siebie kopię XVII-wiecznego modelu skrzypiec Steinera[3]. Doceniony przez niego od 1934 działał u jego boku[3][2].
II wojna światowa
Po wybuchu II wojny światowej 1 września 1939 został aresztowany przez Gestapo[2]. Został wysłany na roboty przymusowe, przebywał w obozie w Nowym Porcie[7], od 19 marca 1940 był osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym Stutthof (pracował tam przy budowie baraków; na jednej z zachowanych drewnianych tabliczek znalezionych w tym obozie odkryto podpis J. Tusk 24 września 1939[8]), a potem także w Neuengamme (numer obozowy 5939)[9], w którym przebywał do 26 sierpnia 1942[10][2]. Został zwolniony ze względu na nieprzydatność do pracy. Najpóźniej pod koniec 1943 powrócił do żony i dzieci w Gdańsku.
Zgodnie z dekretem Hitlera z 1 września 1939 obywatele Wolnego Miasta Gdańska stali się automatycznie obywatelami Niemiec[11]. Wobec ponoszenia przez III Rzeszę strat na froncie wschodnim zapadła decyzja o wcielaniu ludności kaszubskiej do Wehrmachtu, w związku z czym Józef Tusk 2 sierpnia 1944 został powołany do tego wojska[2]. Według relacji jego najstarszej córki Eleonory Gurkowskiej oraz zgodnie z niemieckimi dokumentami[12] był żołnierzem jednostki o nazwie 328. Grenadier-Ersatz-und Ausbilldungsbatallion (328. Zapasowy Batalion Szkolny Grenadierów) i wraz z nią stacjonował w Akwizgranie (jednostka odpowiadała za pobór, szkolenie rezerw wojsk lądowych oraz uzbrojenie)[13]. W szeregach Wehrmachtu pozostawał do października 1944[5]. Od 24 listopada 1944 był żołnierzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie[13][5][2]. W życiorysie z 1975 stwierdził, że w okresie od 26 sierpnia 1944 do 5 marca 1945 pracował przy kopaniu okopów.
Grób Józefa Tuska na cmentarzu katolickim w Sopocie
Po zakończeniu wojny, przez Szczecin 15 października 1945 przybył do Gdańska[2]. Od tego roku do 1948 ponownie był pracownikiem PKP[2]. Wraz z rodziną zamieszkał w Sopocie przy ulicy 20 października[3]. W 1949 założył pracownię lutniczą w Sopocie[2]. W 1955 przystąpił do Związku Polskich Artystów Lutników[2]. Wykonał około 150 skrzypiec, 10 altówek, 12 gitar oraz wiolonczelę[2]. W 1955 został laureatem I Krajowego Konkursu Lutniczego[2]. Brał udział w międzynarodowych konkursach[3]. W jego mieszkaniu, stanowiącym zarazem pracownię, spotykali się artyści muzycy i plastycy[3].
Był żonaty z Julianną z d. Jeżewską (1904–1970, ślub: 27 czerwca 1929, Gdańsk), z którą miał sześcioro dzieci: Jana, Donalda (1930–1972), Eleonorę (1932–2019, po mężu Gurkowska), Ewę (1934–), Bronisława (1935–2000, rzeźbiarz), Rajmunda (1936–2016)[2].
Do dyskredytowania Donalda Tuska z powodu służby jego dziadka w Wehrmachcie często wykorzystywana jest powyższa fotografia. Przedstawia ona członków Einsatzgruppen podczas akcji aresztowania Żydów we wrześniu 1939 r. na terenie okupowanej Polski. Rzekomo jedną z osób na zdjęciu miałby być Józef Tusk. W rzeczywistości był on w tym czasie aresztowany przez Gestapo.
Wcielenie Józefa Tuska przez Niemców do Wehrmachtu w czasie II wojny światowej stało się podstawą do wywołania czarnego PR wobec jego wnuka, Donalda Tuska, podczas prezydenckiej kampanii wyborczej w 2005. Wówczas Jacek Kurski (przedstawiciel konkurencyjnego kandydata na urząd prezydenta RP, Lecha Kaczyńskiego) stwierdził, że poważne źródła na Pomorzu mówią, że dziadek Donalda Tuska zgłosił się na ochotnika do Wehrmachtu[16][7][17][18]. Wcześniej Kurski wynajął niemiecką kancelarię adwokacką w celu poszukiwania informacji w tym zakresie[13].
↑Nowe dokumenty ws. dziadka Donalda Tuska. vp.pl, 2005-10-15. [dostęp 2010-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-17)].(strona dostępna na: ). Informacja z niemieckich archiwów dotycząca służby Józefa Tuska w Wehrmachcie: (skan dokumentu na stronie tvp.pl, dostępny na: web.archive.org).
