Julio Cortázar (ur. 26 sierpnia1914 w Brukseli, zm. 12 lutego1984 w Paryżu) – argentyński pisarz, tłumacz, filozof i intelektualista. Światowej sławy twórca prozy latynoamerykańskiej, znany jest przede wszystkim dzięki powieściom, m.in. Gra w klasy, 62. Model do składania, oraz opowiadaniom. Cortázar zdobył uznanie głównie dzięki oryginalnej technice swojego pisarstwa. Jego utwory to nowatorska, pełna humoru i fantastyki proza latynoamerykańska, ukazująca niezwykłe pokłady wyobraźni i pomysłowości pisarza[1].
Życiorys
Rok, w którym Julio Cortázar przyszedł na świat, był początkiem I wojny światowej i kryzysu gospodarczego. Rodzice Julia znajdowali się wówczas w Brukseli, jako że ojcu Julia udało się dostać posadę w ambasadzie. Zaledwie dwa miesiące po narodzinach pisarza rozpoczęły się działania wojenne, w związku z tym, Cortazarowie zdecydowali się na powrót do Ameryki Południowej. Droga powrotna do Argentyny nie była łatwa; początkowo rodzina tułała się po Europie aż do roku 1918, kiedy to w Barcelonie znaleźli bezpieczny sposób na przedostanie się na rodzimy kontynent[2].
Po powrocie do kraju rodzina Cortazarów rozpadła się: ojciec Julia postanowił odejść i już na zawsze bliscy stracili z nim kontakt. Jego matka, Herminia, z dwójką małych dzieci udała się do Banfield, gdzie pisarz spędził większość dzieciństwa. Jego wrażliwość artystyczną kształtowały poematy Edgara Allana Poe i powieści Jules’a Verne’a, co istotnie wpłynęło na etapy jego późniejszej twórczości.
Julio Cortázar wcześnie podjął pracę zarobkową, aby pomóc matce w utrzymaniu rodziny. W roku 1932 zatrudnił się w szkole i pracował jako nauczyciel, jednak praca ta nie przynosiła mu żadnej satysfakcji. Oprócz swoich wewnętrznych rozterek, czuł niepokój związany z wydarzeniami dziejącymi się w ówczesnej Argentynie. Kryzys, nieudane eksperymenty gospodarcze i polityczne zawirowania, to typowe problemy jakie dotykały kraje Ameryki Łacińskiej w wieku XX. W roku 1935 Cortázar rozpoczął studia na Uniwersytecie w Buenos Aires na wydziale nauk humanistycznych. Dziewięć lat później wyjechał do stolicy prowincji Mendoza, gdzie znalazł zatrudnienie na Narodowym Uniwersytecie w Cuyo. Kiedy w 1946 r. Juan Domingo Perón wygrał wybory prezydenckie, Julio Cortázar postanowił zrezygnować ze stanowiska, ze względu na różnicę w poglądach politycznych i groźby ze strony władz uniwersyteckich. Powrócił do Buenos Aires, gdzie nawiązał współpracę z wydawnictwem i czasopismami, takimi jak „Realidad”, „Verbum” i „Sur”. W roku 1948 Julio Cortázar otrzymał tytuł tłumacza języka francuskiego i angielskiego. Od tej chwili zajmował się wyłącznie pisarstwem i tłumaczeniem na zlecenie od międzynarodowej organizacji rządowej ONZ. W tym okresie opublikował wiele opowiadań, które przyjęte zostały z wielkim entuzjazmem.
W roku 1951 Cortázar wyjechał do Paryża dzięki rządowemu stypendium naukowemu. We Francji zajął się porównywaniem relacji między literaturą francuską a angielską. W tym samym roku, spotkał Aurorę Bernárdez, tłumaczkę i pisarkę argentyńską, z którą ożenił się w roku 1953. Po piętnastu latach związku para postanowiła się rozwieść, zachowując przy tym przyjacielskie stosunki. W czasie pobytu we Francji pisarz opublikował wiele opowiadań i książek, które przyniosły mu rozgłos w Argentynie. W wieku lat pięćdziesięciu stał się jednym z najbardziej popularnych i respektowanych pisarzy XX wieku, tuż obok takich osobistości jak Gabriel García Márquez czy Mario Vargas Llosa.
W 1970 pisarz ożenił się drugi raz z Carol Dunlop, młodą pisarką i aktywistką amerykańską, z którą podróżował po całym świecie, m.in. do Meksyku, Nikaragui, Włoch, Kuby, Nowego Jorku, etc. W latach osiemdziesiątych ich życie uległo niespodziewanej zmianie. U Cortázara wykryto przewlekłą białaczkę. Jeszcze w roku 1983 ukazała się, napisana wspólnie z żoną, jego ostatnia powieść, Astronauci z kosmostrady, która była uwieńczeniem wspólnej podróży furgonetką z Paryża do Marsylii. W 1982 r. Carol zmarła na egzotyczną chorobę, która prawdopodobnie była wynikiem podróży do Nikaragui[3]. Ostatnie lata życia Cortázar spędził spokojnie na wsi, w otoczeniu swoich najbliższych przyjaciół, m.in. Aurory Bernárdez, byłej żony. 12 lutego umarł na atak serca[4].
Twórczość
Pierwszym, głośnym dziełem opublikowanym w wydawnictwie Sudamericana, był zbiór opowiadań zatytułowany Bestiario. Zbiór został wydany jeszcze przed wyjazdem pisarza do Francji i był początkiem kariery. W tomie znalazły się m.in. opowiadania: Zajęty dom, Aksolotl, Daleka. Julio Cortázar w swojej twórczości zawarł wszystkie gatunki literackie, jednak został zapamiętany głównie jako mistrz krótkiej formy. Większość jego utworów ma charakter fantastyczny, irracjonalny. Dalej opublikował dzieła takie jak Tajemna broń, Opowieści o kronopiach i famach i inne historie. Swój sukces zawdzięcza przede wszystkim utworom takim jak: 62. Model do składania, W osiemdziesiąt światów dookoła dnia, Ostatnia runda. Jego najwybitniejszą książką, która stała się symbolem Cortazarowskiej prozy, jest Gra w klasy. Cortázar publikował również dzieła o charakterze politycznym, które w latach siedemdziesiątych miały ogromne znaczenie ze względu na panującą cenzurę. Są to dzieła takie jak: Książka dla Manuela, Dossier Chile: el libro negro[5].
Cortázar należy do grupy pisarzy, którzy wyznaczyli własną ścieżkę jeśli chodzi o styl i zrewolucjonizowali generalny pogląd o literaturze w drugiej połowie XX wieku. W jego prozie uwagę zwraca kunsztowny język, przeplatanie się świata rzeczywistego i fantastycznego, który pojawia się nagle i często w związku z uczuciami bohatera, grami, które sam ze sobą uprawia, wykrzywioną pseudonaturalistyczną konstrukcją świata. Pisał także opowiadania będące zabawami z pogranicza filologii i wyobraźni, zawierające neologizmy (np. nazwy tańców: tregua, espera, katala w opowieściach o kronopiach i famach) i raptowne przekształcenia utartych językowych fraz, urywania zdań w nieoczekiwanych momentach lub zawiłe, złożone wypowiedzi, które rzadko pozostają jednoznaczne. Proza Cortazara utrzymuje się na granicach absurdu, niejasności, umyślnie wprowadzając czytelnika w stan oderwania od rzeczywistości, zmuszając do raptownej zmiany perspektywy. Wplątywane neologizmy, gra słowotwórcza to typowe zabiegi wykorzystywane przez pisarza. Jego dzieła są ciągłym dialogiem z czytelnikiem, któremu zostawił możliwość budowania własnego kontekstu i interpretacji, co w tamtych czasach było podejściem nowatorskim. Jego utwory są pełne ukrytej symboliki, alegorii i pytań egzystencjalnych[6]. Autor stworzył niezwykły świat pełen magii i niezwykłej atmosfery; w jego utworach panuje melancholiczny i tajemniczy nastrój. Postaci Cortázara są prawdziwe, a zarazem zdeformowane, zupełnie oderwane od rzeczywistości, jakby wyciągnięte ze snu. Autor demonstruje przy tym, że w świecie literackim nie ma ograniczeń, nie ma miejsca na tabu, które przejawia się konwencjonalną metodą pisarstwa, szablonowym trzymaniem się formy prozatorskiej. Autor stara się nam przedstawić „inną rzeczywistość”[7] poprzez łamanie stereotypów i pozorów[8]. Aby zrozumieć „mowę” Cortázara, niezbędna jest wyobraźnia, która pomaga nam w interpretacji. Pisarz trzymał się koncepcji „innej rzeczywistości”, która oznaczała próbę przełożenia świata prozaicznego na świat metafizyczny. To wizja świata i człowieka z perspektywy niezwykłości. W utworach Cortázara chronologia wydarzeń jest często zaburzona, autor łączy wszystkie epizody na zasadzie przejść czasowych; przykładem tego jest Gra w klasy, która jest także grą z dotychczasową linearną formą powieści. Nowoczesne teorie literackie uznają ją za jeden z pierwszych przykładów hipertekstu. We wstępie do powieści czytamy, że można czytać ją na co najmniej dwa sposoby – tradycyjnie i poruszając się po wytyczonym przez pisarza szlaku, który polega na przemieszczaniu się od rozdziału do rozdziału w innej niż normalna kolejności. W dużej mierze na formę prozy pisarza wpłynęło zainteresowanie ruchem surrealistycznym, w szczególności dadaizmem. Więź autora z dynamicznie rozwijającym się kierunkiem awangardowym można zaobserwować przede wszystkim w utworze W osiemdziesiąt światów dookoła dnia. Każdy utwór Cortázara to metafizyczna przeprawa w głąb duszy człowieka osamotnionego we współczesnym świecie[9].
1973 Libro de Manuel (Książka dla Manuela) – powieść, pol. wyd. 1980
1974 Octaedro (Ośmiościan) – tom opowiadań, pol. wyd. 1977
1975 Fantomas contra los vampiros multinacionales (Fantomas przeciw wielonarodowym wampirom) – komiks, pol. wyd. 1979
1975 Opowiadania zebrane
1976 Estrictamente no profesional – tekst do albumu zdjęć Humanario (Sara Facio, Alicia D’Amico)
1977 Alguien que anda por ahí (Nikt, byle kto...) – tom opowiadań, pol. wyd. 1980
1978 Territorios – zbiór esejów
1979 Un tal Lucas (Opowiadania o Łukaszu) – tom opowiadań, pol. wyd. 1982
1980 Queremos tanto a Glenda (Tango raz jeszcze) – tom opowiadań, pol. wyd. 1983
1981 La raíz del ombú – komiks o imigracji (z: Alberto Cedrón)
1982 Deshoras (Niewpory) – tom opowiadań, pol. wyd. 1989
1982 Los autonautas de la cosmopista (Autonauci z kosmostrady), (wspólnie z Carol Dunlop, rys. Stéphane Hébert) – dziennik z podróży (tekst i kolaże) z Paryża do Marsylii, pol. wyd. 1999
1983 Nicaragua tan violentamente dulce – zbiór esejów
1983 Cuaderno de bitácora de Rayuela, (wspólnie z Ana María Barrenechea) – szkice do Gry w klasy
1984 Silvalandia – literatura dziecięca (oparta na ilustracjach Julio Silva), pol. wyd. 2004
1984 Salvo el crepúsculo – poezja
1984 Alto el Perú – tekst do albumu zdjęć (Manja Offerhaus)
1986 Divertimento – powieść napisana w 1949 r., wydana pośmiertnie
1986 El examen (Egzamin) – powieść napisana w 1949 r., wydana pośmiertnie; pol. wyd. 1991
1995 Diario de Andrés Fava
1995 Adiós Robinson y otras piezas breves – teatr
1997 Cuaderno de Zihuatanejo. El libro. Los sueños
2006 Obra crítica – zbiorcze wydanie publikowanych tekstów krytycznych
2008 Discurso del oso – zilustrowana część Opowieści o kronopiach i famach (il. Emilio Urberuaga)
2009 Papeles inesperados (Niespodziewane stronice) – oprac. A. Bernárdez, C. Álvarez Garriga; pol. wyd. 2013 (wybór: Marta Jordan)
2013 Clases de literatura. Berkeley, 1980(O literaturze. Wykłady w Berkeley, 1980) – wydana pośmiertnie, oprac. C. Álvarez Garriga; pol. wyd. 2016
Antologie poetyckie
Świat na wspak. Antologia – przeł. M.A. Kardyni, P. Rogoziński, wyd. Dr Lex, Kraków, 2013
Powracająca ceremonia. Ceremonia recurrente– dwujęzyczne wydanie w przekł. J. Łuszczyny, Biblioteka Śląska Katowice, Instytut Literatury Kraków, Miejska Biblioteka Publiczna w Jaworze, 2020
Inne
2016 – Julio Cortázar w: Sztuka powieści. Wywiady z pisarzami z „The Paris Review”, wybór tekstów: Krzysztof Cieślik, Grzegorz Krzymianowski, Wrocław, Książkowe Klimaty
↑M. V. Llosa „La trompeta de deyá”, en: Julio Cortazár.Obras Completas I, Aleaguara, Madrid 1998, s. 15–19.
↑S. Yurkievich, „Introducción general. Julio Cortázar: sus bregas, sus logros, sus quimeras”, en:G. Anchieri (eds.), Julio Cortázar. Obras Completas I, RBA Editorial, Barcelona 2005, s. 16.
↑A. Elbanowski, „Drogi dojścia do innej rzeczywistości. Opowiadania fantastyczne Julio Cortázara”, EleWator, núm 7, 2014, p. 7.
↑S. Castro-Klarén, Fabulación ontológica. Hacía una teoría de la literatura de Cortázar, Ibidem, s. 352-354.
Adam Elbanowski, Drogi dojścia do innej rzeczywistości. Opowiadania fantastyczne Julio Cortázara, EleWator, núm 7, 2014, s. 7. ISSN2299-3692.
AlbertoA.CoustéAlbertoA., Człowiek i twórca. Julio Cortázar, Warszawa: Muza SA, 2006, ISBN 83-7319-649-8.
Garfield Evelyn Picon, ¿Es Julio Cortazar un surrealista?, Madrid: Gredos, 1975.
Mario Vargas Llosa „La trompeta de deyá”, en: Julio Cortazár.Obras Completas I, Madrid: Aleaguara,1998.
Sara Castro-Klarén, „Fabulación ontológica. Hacía una teoría de la literatura de Cortázar”: en: J. Alazraki, I. Ivask, J. Marco (eds.), Julio Cortázar: La isla final, Barcelona: Ed. Ultramar, 1988, s. 352–354.
Saul Yurkievich, „Introducción general. Julio Cortázar: sus bregas, sus logros, sus quimeras”, en:G. Anchieri (edegs.), Julio Cortázar. Obras Completas I, Barcelona: RBA Editorial, 2005, s. 16.
Linki zewnętrzne
MariuszM.KubikMariuszM., MarcinM.PilisMarcinM., Julio Cortázar, czyli gra wyobraźni, „Gazeta Uniwersytecka UŚ”, 6 (95), marzec 2002 [dostęp 2020-03-05]. Brak numerów stron w czasopiśmie
