Jerzy Koch (ur. 23 kwietnia1958[1] we Wrocławiu[2]) – polski literaturoznawca, niderlandysta i germanista z wykształcenia, specjalizujący się w literaturze i języku afrikaans, literaturze kolonialnej, niderlandzkiej i południowoafrykańskiej. Profesor zwyczajny, doktor habilitowany nauk filologicznych. Tłumacz literatury niderlandzkiej i południowoafrykańskiej (afrikaans) na język polski. Autor dwóch tomów poezji w języku afrikaans oraz kilku blogów podróżniczych.
Jerzy Koch ma w swoim dorobku publikacje na temat współczesnej literatury niderlandzkiej, recepcji literatury niderlandzkiej w Polsce, transferu kulturowego i piśmiennictwa kolonialnego; pisał także o związkach Śląska z Niderlandami, literaturze austriackiej, ma w swoim dorobku również prace bibliograficzne. W okresie zatrudnienia w Uniwersytecie Wrocławskim w Katedrze Filologii Niderlandzkiej na Wydziale Filologicznym założył pracownię, a następnie Zakład Współczesnej Literatury Niderlandzkiej i Afrikaans i rozwijał badania z zakresu recepcji literatury, współczesnej i kolonialnej literatury holenderskiej i flamandzkiej.
W 1988 roku przebywał na stypendium Flamandzkiej Wspólnoty w Belgii (Vlaamse Gemeenschap) i w Lowanium (Leuven) prowadził badania na historią literatury niderlandzkiej. Po otrzymaniu stypendium doktoranckiego w Belgii przebywał rok w Leuven i w grudniu 1991 roku na Katolickim Uniwersytecie Lowańskim obronił doktorat o polskiej recepcji Eduarda Douwes Dekkera (Multatulego, 1820-1887). Dwukrotnie, w latach 1993–1994 oraz 2007–2008, był stypendystą Królewskiej Holenderskiej Akademii Nauk (KNAW, Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) w prestiżowym ośrodku Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences[7] (NIAS) w nadmorskim Wassenaar w Holandii. W 2021 roku prowadził badania w Stellenbosch Institute for Advanced Study w Stellenbosch (Republika Południowej Afryki). W latach 90. kilkakrotnie korzystał też ze stypendiów naukowych Flamandzkiej Wspólnoty w Belgii (Vlaamse Gemeenschap)[4], był też tłumaczem-rezydentem w domach tłumaczy (Vertalershuis) w Lowanium, Amsterdamie[8] i Antwerpii, a także w Straelen (Niemcy) oraz Looren (Szwajcaria).
Działalność przekładową J. Koch rozpoczął w okresie studiów, publikując pierwsze tłumaczenia z języka niemieckiego i niderlandzkiego we wrocławskim miesięczniku „Sigma”.
Od połowy lat 80. współpracował z Kłodzkim Klubem Literackim przy Kłodzkim Ośrodku Kultury[9] kierowanym przez Bogusława Michnika, współorganizując Wieczory Kultury Niderlandzkiej i wydając tomiki wierszy nieznanych w Polsce poetów z Niderlandów. W ten sposób swoje polskie wybory wierszy otrzymali poeci i poetki z Holandii, Belgii, a także Republiki Południowej Afryki: Guy van Hoof(inne języki) (1985), Gerrit Kouwenaar(inne języki) (1986), J. Bernlef (1987), Herman de Coninck(inne języki) (1989), Hugo Claus (1990 i 1996), Miriam Van hee (1992), Ingrid Jonker (1993), Leonard Nolens (1994). Kłodzkim imprezom, oprócz wystaw plastycznych, odczytów czy koncertów, które miały związek z kulturą niderlandzką, towarzyszył na ogół wieczór autorski danego poety czy poetki.
Jednocześnie, we współpracy z Andrzejem Dąbrówką i Krzysztofem Karaskiem, Koch przygotował w serii Humanum Est Wydawnictwa Literackiego wybór wierszy Luceberta(inne języki) (1986). Od końca lat 80. i w latach 90. J. Koch publikował też przekłady rozproszone, nierzadko w blokach lub numerach tematycznych, m.in. w „Literaturze na Świecie”, „Opolu. Miesięczniku społeczno-kulturalnym” czy „Piśmie literacko-artystycznym”.
Przełożył też inne książki, jak Niderlandy. Historia Północnych i Południowych Niderlandów, autorstwa J. A. Kossman-Putto oraz E. H. Kossman, wydane przez Stichting „Ons Erfdeel” (1996), oraz tłumaczył i koordynował pracę zespołu tłumaczek, w skład którego wchodziły: Bożena Czarnecka, Alicja Oczko, Anita Frank, Marzanna Jóźwiak-Kotynia i Barbara Irena Kalla, przygotowujących wydanie książki Lucii Thijssen pt. Polska i Niderlandy: 1000 lat kontaktów (Walburg Pers: Zutphen 1997, wyd. drugie 2003).
Po przerwie związanej z pracą naukową oraz aktywnością akademicką Koch wrócił do przekładów literackich, tłumacząc najpierw na zlecenie holenderskich i flamandzkich fundacji wiersze flamandzkich i holenderskich autorów i autorek (np. dla Towarzystwa Miast Partnerskich Torunia wiersz-mural[11]Hendrika Marsmana, dla projektu Wiersze w Metrze[12] utwór Miriam Van hee, a dla projektu Wiersze w Mieście[13] utwory Hugona Clausa[14], Geerta van Instendaela[15], Miriam Van hee[13]), Els Moors, Ruth Lasters, Maxa Temmermana oraz opowiadania (np. dla citybooks[16] utwór Mauro Pawłowskiego(inne języki)). W ostatnich latach opublikował wybory poezji Flamanda Stefana Hertmansa(inne języki)[17] (2016, wspólnie ze Sławomirem Paszkietem[18]) oraz przełożył sztukę Hertmansa Antygona w Molenbeek (wyst. pol. Poznań 2018, Warszawa[19] 2019, 2024); ukazały się też w jego przekładzie wybory wierszy poetów południowoafrykańskich piszących w języku afrikaansAntjie Krog(inne języki) (2017) oraz Breytena Breytenbacha (2018). Jego przekład nagrodzonej w 2020 Międzynarodowym Bookerem (International Booker Prize) powieści Marieke Lucasa RijneveldaNiepokój przychodzi o zmierzchu (2021, De avond is ongemak, 2018) był nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia (2022), którą tłumacz otrzymał w kolejnym roku (2023) za przekład drugiej powieści Rijnevelda Mój mały zwierzaku (2022, Mijn lieve gunsteling, 2020). W 2023 roku ukazało się tłumaczenie powieści Doli de Jong(inne języki)Strażniczka domu (De thuiswacht, 1954), jednej z pierwszych holenderskich powieści z motywem miłości lesbijskiej, a wybór poezji Miriam Van hee w jego przekładzie pt. Utrata czasu. Wiersze z lat 1996-2022 (2024) był nominowany do Nagrody Europejski Poeta Wolności.
W 2019 roku zaliczono go do prestiżowego grona 100 naukowców[25] z Wielkopolski z okazji 100-lecia Uniwersytetu Poznańskiego.
Publikacje książkowe
Niderlandzki. Język dwudziestu milionów Holendrów i Flamandów, [współautor Omer Vandenputte] Stichting „Ons Erfdeel”, Rekkem 1992, wyd. drugie 1995.
Multatuli (1820–1887) w Polsce: próba historycznoliterackiej analizy przebiegu recepcji na przełomie XIX i XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2000[26].
Afrikaans. Een drieluik, [współredaktorzy Hans den Besten, Frans Hinskens] Stichting Neerlandistiek VU, Amsterdam & Nodus Publikationen, Münster 2009.
Van koloniale naar wereldliteratuur?, Vakgroep Nederlandse en Zuid-Afrikaanse Studies IFA UAM, Poznań 2008[29] [współredaktor Ewa Dynarowicz].
Akten des XII. Internationalen Germanistenkongresses Warschau 2010. Vielheit und Einheit der Germanistik weltweit. Band 3: Jiddische Sprache und Literatur, Luxemburgistik, Niederländische Sprach- und Literaturwissenschaft mit besonderer Berücksichtigung des Afrikaans, Oudere Nederlandse Letterkunde (Ältere Niederländische Literatur), [współredaktorzy F. Grucza, S. Neuberg. C.D. Conter] Peter Lang Verlag, Frankfurt am Main 2012.
Historia literatury południowoafrykańskiej: Literatura afrikaans (okres usamodzielnienia 1900–1930), Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2013[30].
„Werkwinkel. Journal of Low Countries and South African Studies” (red. naczelny), Zakład Studiów Niderlandzkich i Południowoafrykańskich, Wydział Anglistyki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań[31][31][32].
nagroda Ministerstwa Spraw Zagranicznych Królestwa Holandii za propagowanie kultury niderlandzkiej w Polsce, Haga-Amsterdam, 2009[33]
nagroda Neerlandia im. Hermana Vissera (ANV-Visser Neerlandia-prijs(inne języki)) „za osobisty wkład w rozwój kultury niderlandzkiej za granicą”, Utrecht, 2009
belgijski Order Oficerski Leopolda I (Leopoldsorde), 2010
nagroda Ministra Edukacji i Nauki za całokształt dorobku naukowego w 2021
Paul Rodenko, Mała haska suita, [wybór wierszy], Leopoldinum, Wrocław 1992.
Ingrid Jonker, Tęsknota za Kapsztadem, [wybór wierszy], Witryna Artystów, Kłodzko 1993.
Multatuli [właśc. Eduard Douwes Dekker], Maks Havelaar, czyli aukcje kawy Holenderskiego Towarzystwa Handlowego, [powieść; Max Havelaar of de koffiveilingen der Nederlandse Handelmaatschappij, 1860], Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Biblioteka Narodowa, Seria II, No 236, Wrocław 1994.
Leonard Nolens, Słowo jest uczciwym znalazcą, [wybór wierszy], Witryna Artystów, Kłodzko 1994.
Fernand Florizoone, Źródła Izery, [wybór wierszy], Leopoldinum, Wrocław 1994.
Hugo Claus, Mały łagodny, okrutny kat. Wiersze z lat 1948–1963, [wybór wierszy], Witryna Artystów, Kłodzko 1996.
J.A. Kossman-Putto, E. H. Kossman, Niderlandy. Historia Północnych i Południowych Niderlandów, Stichting „Ons Erfdeel”, Rekkem 1996.
Lucia Thijssen, Polska i Niderlandy: 1000 lat kontaktów, [współautor], Walburg Pers, Zutphen 1997; wyd. drugie 2003.
Harry Mulisch, Procedura, [powieść; De Procedure, 1998] WAB: Warszawa 2001, 2012.
Stefan Hertmans[35], Krajobraz według Carpaccia[36], [wybór wierszy; współautor Sławomir Paszkiet], Marginesy: Warszawa 2016.
Breyten Breytenbach, Ciało wędrowne (Sermones ad Mortuos)[38], [wybór wierszy], Wydawnictwo a5: Kraków 2018.
Marieke Lucas Rijneveld, Niepokój przychodzi o zmierzchu, [powieść; De avond is ongemak, 2018] Wydawnictwo Literackie: Kraków, 2021.
Marieke Lucas Rijneveld, Mój mały zwierzaku, [powieść: Mijn lieve gunsteling, 2020] Wydawnictwo Literackie: Kraków 2022.
Dola de Jong(inne języki), Strażniczka domu, [powieść; De thuiswacht, 1954] Art Rage: Warszawa 2023.
Miriam Van hee(inne języki), Utrata czasu. Wiersze z lat 1996-2022, Instytut Kultury Miejskiej: Gdańsk 2024.
Blogi podróżnicze
Antyle Holenderskie 2014/2015, 2017[39] – blog o podróżach na Antyle Holenderskie i osobistych wrażeniach, o zajęciach dla tamtejszych studentów i publicznych wykładach, o tym, co egzotyczne, i tym, co swojskie, choć dalekie.
Antwerpia 2014, 2015[40] – blog o pobytach w Domu Tłumacza w Antwerpii.
Amsterdam 2016, 2017, 2018[41] – blog o pobytach w amsterdamskim Domu Tłumacza[8].
.gif)
