PROFILBARU.COM

Janina Kowalska
Szara
Data i miejsce urodzenia	26 lutego 1891 ; Płock
Data i miejsce śmierci	4 maja 1977 ; Radość
	Przebieg służby
Lata służby	1914–1918; 1939–1944
Siły zbrojne	Armia Krajowa
Formacja	Polska Organizacja Wojskowa
Stanowiska	wywiadowczyni; Biuro Informacji i Propagandy
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa; II wojna światowa

Janina Kowalska z domu Benedekówna, ps. „Szara” (ur. 26 lutego 1891 w Płocku, zm. 4 maja 1977 w Radości) – polska botaniczka, działaczka niepodległościowa, żołnierka Polskiej Organizacji Wojskowej i Armii Krajowej.

Życiorys

Ukończyła gimnazjum w Płocku. Po maturze początkowo pracowała w guberni kaliskiej jako nauczycielka prywatna^[1]. Następnie od 1911 studiowała botanikę na Uniwersytecie Lwowskim^[1]. Działa wówczas Stowarzyszeniu Polskiej Młodzieży Postępowej „Życie” i Polskiej Partii Socjalistycznej^[2]. Uczestniczyła także w pracach Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza oraz stowarzyszenia „Promień”^[1]. Od 1912 należała do oddziału żeńskiego Związku Strzeleckiego we Lwowie^[3]. Działała w Uniwersytecie Ludowym im. Adama Mickiewicza we Lwowie. W 1913 przeniosła się na Uniwersytet Jagielloński, gdzie kontynuowała studia botaniczne^[4].

W Legionach pełniła służbę w Oddziale Wywiadowczym I Brygady (1914–1915). Od 1915 r. działała w płockiej Lidze Kobiet Pogotowia Wojennego^[3]^[5]. Była także kierowniczką kolportażu płockiego okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej. Doprowadziła także do szybkiego odbudowania w Płocku struktur Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcji Rewolucyjnej, rozbitych prawie doszczętnie przez carską policję^[6]. Była jedną z czołowych działaczek Płockiej Organizacji Niepodległościowej, następnie Komitetu Narodowego miasta Płocka, a potem Komisji Organizacyjnej Narodowej Rady Okręgowej Ziemi Płockiej – struktury regionalnej Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie^[7]. Za działalność została aresztowana przez niemieckiego okupanta i osadzona na trzy miesiące w więzieniu w Toruniu, a następnie w obozie jenieckim w Holzminden^[1]. Na początku 1917, zwolniona z więzienia, przeniosła się do Warszawy, gdzie działała w Pogotowiu Bojowym PPS. Brała udział w przygotowaniach zamachów na przedstawicieli władz niemieckich, potem w rozbrajaniu okupanta^[3].

W wolnej Polsce kontynuowała studia początkowo na warszawskiej Wyższej Szkole Ogrodniczej^[1], ostatecznie kończąc Instytut Biologiczno-Botaniczny Uniwersytetu Lwowskiego^[8]. Wraz z rodziną zamieszkała w zaprojektowanej przez jej męża willi „Bajka” w Radości pod Warszawą. Przy willi zaplanowała ogród. W terenie prowadziła kursy rolnicze, pomagała mężowi w pracach przy wydawnictwach teletechnicznych, pisała artykuły do fachowych czasopism ogrodniczych oraz wspomnienia z czasów walk o niepodległość^[2]. Należała także do Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, a od 1935 do Stowarzyszenia „Samopomoc Społeczna Kobiet” kierowanych przez Zofię Moraczewską^[4].

Podczas II wojny światowej była żołnierką Armii Krajowej, służyła w Komendzie Głównej AK – VI Oddział BiP (Biuro Informacji i Propagandy)^[8].

Po wojnie pracowała w szkole ogrodniczej w Płocku. Zorganizowała szkołę rolniczą w Julinie^[4]. Od 1948 była inspektorką bibliotek szkół ogrodniczych województwa warszawskiego. Potem pracowała w Stacji Ochrony Roślin w Radości i mieszkała od śmierci męża w 1954 samotnie w budynku gospodarczym – służbówce willi Bajka – prawie do końca życia^[2]. Opublikowała przyczynek do historii szkolnictwa żeńskiego w Płocku^[9]. W 1958 przeszła na emeryturę^[4].

Pochowana jest w grobie rodzinnym Benedeków na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, kw. 217, rząd IV, grób 4^[8]^[10].

Życie prywatne

Córka felczera Władysława (1855–1930) i Heleny z Wardzyńskich^[1]. Miała braci: inżyniera chemika, dyrektora zakładów w Mościcach Czesława (1884–1943) i inżyniera mechanika Bolesława (1885–1963). Jej bratankiem był architekt Witold Benedek^[11].

Od 1919 r. żona inżyniera elektryka Henryka Kowalskiego (1889–1954)^[11]. Mieli dwie córki – obydwie działały w konspiracji i poległy w trakcie powstania warszawskiego. Maria Kowalska (1924–1944) ps. „Maryna” była studentką Politechniki Warszawskiej i sanitariuszką w batalionie „Zośka”, poległa 31 sierpnia 1944. Druga z córek, studentka medycyny – sanitariuszka Irena Kowalska-Wuttke (1920–1944) ps. „Irka”, została wzięta przez Niemców do niewoli 23 września 1944 i prawdopodobnie rozstrzelana w grupie sześciu sanitariuszek i łączniczek następnego dnia na Woli, w rejonie kościoła św. Wojciecha przy ul. Wolskiej^[8].

Publikacje

(wraz z Marią Rychterówną) Nasz oddział macierzysty we Lwowie,, [w:] Wierna Służba. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915, red. Aleksandra Piłsudska, Warszawa 1927^[12];
Na posterunku,, [w:] tamże^[12];
Za Bug!,, [w:] tamże^[12];
W Płocku,, [w:] tamże^[12];
Wspomnienia z obozu jeńców w Holzminden,, [w:] Służba Ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915–1918, red. Aleksandra Piłsudska, Maria Rychterówna, Warszawa 1929^[13];
W pracy Pogotowia Bojowego PPS,, [w:] tamże^[13];
Janina Benedekówna, [w:] Kobiety niepodległości. Wspomnienia z lat 1910–1918, red. Kamil Piskała, Marta Sikorska-Kowalska, Warszawa 2019, s. 97–142 (zbiorowe wydanie powyższych relacji)^[4];
Wanda Thun-Mazaraki (przyczynek do historii szkolnictwa żeńskiego w Płocku), „Notatki Płockie”, 9 (1964), 1–2 (27–28), s. 44–45^[9].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Krystyna Grochowska-Iwańska, Płocczanki na drogach do Niepodległej, [w:] Tak rodziła się Niepodległość. W 100-lecie powstania wolnej Polski, red. Zbigniew Kruszewski, Zdzisław Zasada, Płock–Włocławek 2018, s. 125–126 wersja elektroniczna.
↑ ^a ^b ^c Lidia Głażewska-Dańko, Willa Bajka w Radości (2020).
↑ ^a ^b ^c Joanna Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908–1918/1919), Toruń 2001, s. 374, ISBN 83-7174-980-5 Academia – wersja elektroniczna.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Janina Benedekówna, [w:] KamilK. Piskała KamilK., MartaM. Sikorska-Kowalska MartaM. (red.), Kobiety niepodległości. Wspomnienia z lat 1910–1918, Warszawa 2019, s. 97–142, ISBN 978-83-65248-36-7, OCLC 1160196894 [dostęp 2022-04-18] .
↑ Andrzej Jerzy Papierowski, Działalność Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego w Płocku w latach 1915–1924, „Notatki Płockie”, 2006, 1, s. 17.
↑ Andrzej Jerzy Papierowski, Jerzy Stefański, Płocczanie znani i nieznani, cz. 1, Płock 2002, s. 292.
↑ Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003, s. 296.
↑ ^a ^b ^c ^d Muzeum Powstania Warszawskiego – Powstańcze biogramy Janina Kowalska.
↑ ^a ^b JaninaJ. Kowalska JaninaJ., Wanda Thun-Mazaraki (przyczynek do historii szkolnictwa żeńskiego w Płocku), „Notatki Płockie”, 9 (1–2 (27–28)), 1964, s. 44–45 .
↑ Cmentarz Stare Powązki: WŁADYSŁAW BENEDEK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2021-11-15] .
↑ ^a ^b Jerzy Kubiatowski, Kowalski Henryk (1889–1954), Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968–1969, s. 550–551.
↑ ^a ^b ^c ^d AleksandraA. Piłsudska AleksandraA. (red.), Wierna Służba. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915, Warszawa 1927 .
↑ ^a ^b AleksandraA. Piłsudska AleksandraA., MariaM. Rychterówna MariaM. (red.), Służba Ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915–1918, Warszawa 1929 .