Józef Mateusz Birnbaum

Józef Mateusz Birnbaum

Joel Mojżesz Birnbaum

Data i miejsce urodzenia	1798 Warszawa
Data i miejsce śmierci	15 sierpnia 1831 Warszawa
Zawód, zajęcie	kupiec, policjant

Józef Mateusz (Joel Mojżesz) Birnbaum (ur. 1798 w Warszawie^[1], zm. 15 sierpnia 1831 tamże^[2]) – polski Żyd, policjant warszawski.

Życiorys

Syn warszawskiego szynkarza. Od 9 roku życia uczęszczał do szkoły, po roku został jednak wysłany do wuja, mieszkającego w guberni chersońskiej^[3]. Po powrocie do Warszawy założył skład win na Nowym Świecie.

W 1813 roku podjął współpracę z policją, śledził m.in. rosyjskich dezerterów i używany był do śledzenia defraudacji^[a] tabaki i tytoniu. W 1820 roku został przyjęty do wydziału śledczego policji miejskiej w Warszawie^[3]. Śledząc krajowe defraudacje dopuszczał się wielu nadużyć, terroryzując kupców żydowskich^[4]. Na własną rękę prowadził dochodzenie, dokonywał nielegalnych rewizji oraz znęcał się nad aresztowanymi^[5]. Często faktycznych przestępców wypuszczał po przywłaszczeniu sobie ich łupu, niewinnych więźniów przetrzymywał natomiast dalej w więzieniu^[5]. Robił to za zgodą Mateusza Lubowidzkiego^[5].

Cieszył się zaufaniem gen. Aleksandra Rożnieckiego. Od 1813 roku był także funkcjonariuszem tajnej policji i agentem pracującym dla Konstantego van der Noota^[6]. Odpowiedzialny był za tropienie organizacji zakładanych przez uczniów i studentów. Na polecenie wielkiego księcia Konstantego infiltrował środowiska studenckie w Czechach i Niemczech oraz w Polsce^[7].

Już w czasie służby w 1824 zmienił wyznanie i przyjął chrzest^[8]. W lipcu 1824 roku został aresztowany i oddany pod sąd^[9]. Sprawa jego licząca 105 woluminów akt ciągnęła się z powodu jego możnych protektorów. Do sierpnia 1826 roku proces toczył się przed trybunałem kryminalnym województwa mazowieckiego, a następnie przed sądem apelacyjnym^[10]. W kwietniu 1830 roku został skazany na 10 lat ciężkiego więzienia, a jego dobytek sprzedano na publicznej licytacji^[11][8].

W czasie powstania listopadowego, podczas nocy sierpniowej w 1831 roku, zrewoltowany tłum mieszkańców Warszawy wywlókł go z więzienia i powiesił na latarni^[12].

Uwagi

1. Defraudacja to ówczesna nazwa przemytu.

Przypisy

1. BazyliB. Mochnacki BazyliB., Sprawa Birnbauma: jako dowód jednej, z wielu innych uciążliwości przez Polaków wycierpianych – w krótkości z akt sądowych wyciągniona, Drukarnia Stereotypowa, Warszawa, 1830, s. 10 [dostęp 2019-10-16]  (pol.).
2. Aleksander Kraushar, Klub patryotyczny warszawski w czasach powstania listopadowego (1830–1831) Lwów 1909, s. 76.
3. Fijałkowski 2020 ↓, s. 316.
4. Fijałkowski 2020 ↓, s. 317.
5. Fijałkowski 2020 ↓, s. 319.
6. Fijałkowski 2020 ↓, s. 323.
7. Fijałkowski 2020 ↓, s. 324.
8. Fijałkowski 2020 ↓, s. 330.
9. Fijałkowski 2020 ↓, s. 326.
10. Fijałkowski 2020 ↓, s. 328.
11. Fijałkowski 2020 ↓, s. 329.
12. Fijałkowski 2020 ↓, s. 336.

Bibliografia

• Maksymilian Meloch: Józef Mateusz Birnbaum, w: Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1936, t. II, s. 106.
• PawełP. Fijałkowski PawełP., Józef Mateusz Birnbaum – skorumpowany policjant i tajny agent, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2, 2020, s. 315-339, ISSN 1899-3044 .

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 313480738
• GND: 1066774013
• PLWABN: 9810667578805606
• NUKAT: n2017180494