Indywidualizm

Indywidualizm (łac. indywiduum 'całość niepodzielna' i gr. ismos 'wiedza') – zasada filozofii politycznej i etyki, zgodnie z którą jednostka ludzka uznawana jest za najwyższe dobro. Przeciwieństwem indywidualizmu jest kolektywizm.

Odmiennym pojęciem jest indywidualizm metodologiczny, który jest stanowiskiem w epistemologii i metodologii nauk, zgodnie z którym istnieją tylko byty jednostkowe (np. jednostki ludzkie). Jego przeciwieństwem jest holizm.

Powstanie pojęcia

Idee, które obecnie uznawane są za indywidualistyczne, są obecne w filozofii polityki i etyce już od starożytności (np. u Sokratesa czy Demokryta). Samo pojęcie indywidualizmu powstało jednak we Francji ok. 1820 r. w kręgach reakcji wobec oświecenia i rewolucji francuskiej. Miało znaczenie negatywne: łączono je z anarchią i rozczłonkowaniem społeczeństwa. Pojęcia tego używali m.in. Joseph de Maistre, Hugues-Félicité-Robert de Lamennais czy zwolennicy Henri de Saint-Simona. Pojęcie zostało następnie przejęte w innych krajach, gdzie zmianie uległy jego znaczenie i ocena. W Niemczech zaczęto je łączyć z romantyzmem, w Wielkiej Brytanii z utylitaryzmem i leseferyzmem, a w Stanach Zjednoczonych z wartościami demokratycznymi i kapitalizmem[1].

Indywidualizm w filozofii politycznej

Indywidualizm jest istotnym elementem liberalizmu (np. u Johna Locke’a, Thomasa Hobbesa, Adama Smitha, Jeremy’ego Benthama czy Ayn Rand) i libertarianizmu (Friedrich von Hayek, Robert Nozick). Klasyczni liberałowie, a także zwolennicy Nowej Prawicy opowiadają się po stronie indywidualizmu egoistycznego, który największe znaczenie przywiązuje do własnych korzyści i polegania na samym sobie. W przeciwieństwie do nich, nowocześni liberałowie stworzyli rozwojową formę indywidualizmu, która przedkłada ludzki rozwój nad dążenie do zaspokajania indywidualnych interesów[2].

Indywidualizm był krytykowany przez myślicieli konserwatywnych, republikańskich i socjalistycznych. Edmund Burke przestrzegał, że indywidualizm jest zagrożeniem dla ustalonego ładu społecznego i monarchii. Alexis de Tocqueville, opisując społeczeństwo amerykańskie, wskazywał, że indywidualizm prowadzi do izolacji jednostek i w istocie nie ma nic wspólnego z wolnością[3]. Lewicowa myśl miała najczęściej charakter kolektywistyczny (Karl Marx, Friedrich Engels, Charles Fourier, Pierre-Joseph Proudhon)[4].

Współcześnie, indywidualizm krytykowany jest również przez większość nurtów feminizmu oraz komunitaryzm[5].

W etyce indywidualizm łączony jest z egoizmem[6].

Przypisy

  1. ↑ Nederman, s. 1113.
  2. ↑ A. Heywood, Politologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 44.
  3. ↑ Tocqueville, ks. 2, cz. 2.
  4. ↑ Nederman, s. 1115–1117.
  5. ↑ Środa.
  6. ↑ Hicks, s. 730–731.

Bibliografia

  • Stephen R.C. Hicks: Individualism. W: Ethics. John K. Roth(red.). Pasadena, CA – Hackensack, NJ: Salem Press, 2005.
  • Cary J. Nederman: Individualism. W: New Dictionary of the History of Ideas. Maryanne Cline Horovitz(red.). Thomson Gale, 2005.
  • Magdalena Środa: Indywidualizm i jego krytycy. Współczesne spory między liberałami, komunitarianami i feministkami na temat podmiotu, wspólnoty i płci. Warszawa: Fundacja „Aletheia”, 2003. ISBN 83-89372-07-X.
  • Alexis de Tocqueville: O demokracji w Ameryce. Warszawa: Fundacja „Aletheia”, 2005. ISBN 83-89372-14-2.