Herma (stgr.ἑρμῆςhermes, lm. ἑρμαῖhermai) – architektoniczny element dekoracyjny w kształcie czworokątnego słupka zwężającego się ku dołowi, a na szczycie zakończonego popiersiem lub rzeźbą głowy[1] o cechach fantastycznych albo portretowych.
Początkowo (do V wieku p.n.e.) forma stosowana w Grecji wyłącznie dla przedstawienia Hermesa, wraz ze zwyczajowo dodanym wyobrażeniem fallusa[a]. Później przedstawiano w ten sposób także innych bogów i herosów. W czarnofigurowymmalarstwie wazowym hermy stanowiły częsty element dekoracyjny. Od IV wieku p.n.e. w tej postaci przedstawiano portrety sławnych ludzi (np. parzysta herma Herodota i Tukidydesa).
Na gruncie odnowionego zainteresowania sztuką rzymską herma powróciła w okresie renesansu, głównie w postaci pilastra hermowego – przyściennego elementu architektonicznego, nawiązującego kształtem do hermy greckiej. Popiersia takie umieszczano wzdłuż dróg, na narożnikach ulic, przy bramach, w gimnazjonach, na granicach posiadłości itp.
Odmiany
herma męska, czyli dorycka
herma żeńska, czyli jońska
herma parzysta, czyli dwugłowa
herma saska – półpostać męska na pilastrze
Herma jest również rodzajem metalowego relikwiarza w kształcie popiersia, formy charakterystycznej dla średniowiecza[2].
Uwagi
↑W 415 p.n.e., tuż przed rozpoczęciem wyprawy sycylijskiej, nieznani sprawcy utrącili fallusy niemal wszystkim hermom w Atenach. Wydarzenie to uznano za przejaw spisku przeciw demokracji, a podejrzenie o kierownictwo w nim padło na Alkibiadesa, pomysłodawcę wyprawy na Sycylię, co zniweczyło jego błyskotliwą karierę polityczną (N.G.L. Hammond: Dzieje Grecji. Warszawa: PIW, 1994, s. 463).
