Goryczka żółta (Gentiana luteaL. 1753) – gatunekrośliny wieloletniej należący do rodziny goryczkowatych. Występuje w górach południowej i środkowej Europy oraz na Kaukazie[3]. w Alpach jest rośliną pospolitą. W Polsce nie udokumentowano jej występowania. Dziko występuje wyłącznie w pasmie Karpat Wschodnich, na Babiej Górze jest gatunkiem introdukowanym. Gdzieniegdzie uprawia się ją dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego. Jednak jej uprawa jest bardzo trudna, dlatego większość używanego w Polsce surowca pochodzi z importu z krajów, w których jest pospolita i nie podlega ochronie prawnej (głównie Albania).
Torebki z nasionami
Morfologia
Część podziemna
Posiada bardzo gruby i rozgałęziony korzeń szaro-białej barwy, oraz krótkie, mięsiste kłącze.
Nierozgałęziona, wzniesiona i pusta w środku łodyga osiąga wysokość 1 m. Wyrasta ona dopiero w trzecim lub czwartym roku po wykiełkowaniu nasienia. Z jednego korzenia wyrasta jedna, lub kilka łodyg.
W drugim lub trzecim roku po wykiełkowaniu nasienia pojawia się tylko różyczka przyziemnych liści[4]. Są one duże, ciemnozielone, całobrzegie, o szerokoeliptycznej blaszce liściowej i unerwieniu niemal równoległym. Gdy za rok, lub dwa wyrośnie łodyga kwiatowa, również ona ma ustawione naprzeciwlegle liście. Dolne liście na łodydze przewężają się w krótki ogonek, górne liście są bezogonkowe i obejmują łodygę blaszką liściową.
Powierzchnia jest brunatnawoszara, a barwa przekroju poprzecznego żółtawa lub czerwonawożółta, lecz nie czerwonawobrunatna. Korzeń jest podłużnie pomarszczony z występującymi niekiedy bliznami po korzonkach. Na rozgałęzieniach kłącza często występują szczytowe pąki zawsze otoczone przez blisko rozmieszczone blizny po liściach. Na wygładzonej powierzchni przekroju poprzecznego widoczna jest kora, zajmująca około ⅓ promienia, oddzielona dobrze zaznaczoną miazgą od niewyraźnie promienistego i głównie miękkiszowego drewna[5].
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Jej rozwój trwa bardzo długo: zakwita dopiero po 10-15 latach od pojawienia się różyczki przyziemnych liści[4]. Rośnie na górskich zboczach, pastwiskach, na mokrych łąkach. Preferuje podłoże wapienne.
Zbiera się go jesienią z kilkuletnich, dobrze rozrośniętych okazów, myje i suszy. Jest on bardzo gorzki i zawiera kilka związków chemicznych o działaniu leczniczym: gencjopikryna, gencjanina i gencjomaryna, cukry, śluz, pektyny, olejki eteryczne, sole mineralne[6]. Właściwości lecznicze mają wszystkie gatunki goryczek.
Działanie
Substancje goryczkowe zawarte w korzeniu drażnią kubki smakowe na języku, pobudzają wydzielanie soków żołądkowych, śliny, żółci, przy czym działanie to jest tym silniejsze, im bardziej chory jest układ pokarmowy[4]. Pomaga przy nadkwasocie i niedokwasocie, braku apetytu, zaburzeniach trawienia, działa też ogólnie wzmacniająco na organizm[6]. Używa się jej przed jedzeniem, w postaci odwaru lub spirytusowej nalewki, można też spożywać mielone korzenie (w ilości nie większej, niż na czubku noża)[4]. Często wchodzi w skład różnych mieszanek ziołowych i lekarstw. Preparaty z goryczki nie mogą być używane przez cierpiących na chorobę wrzodową żołądka.
Inne zastosowania
Używana jest w krajach alpejskich jako jeden z dodatków smakowych do produkcji niektórych wódek, wina wermut[4].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abJan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3. Brak numerów stron w książce
Bibliografia
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. Brak numerów stron w książce
Czikow P., Łaptiew J., ,,Rośliny lecznicze i bogate w witaminy", Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, Warszawa 1988.
