Gnidosz dwubarwny[4] (Pedicularis oederi Vahl.) – gatunek rośliny należący do rodziny zarazowatych. Łacińska nazwa gnidosz pochodzi od słowa pedis, czyli wesz. Dawniej za pomocą odwaru z gnidosza tępiono bowiem wszy. Łacińską nazwę gatunkową oederi nadano dla uczczenia niemieckiego botanika Oedera. Polska nazwa gatunkowa pochodzi od dwubarwnych kwiatów[5].
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w Azji, Ameryce Północnej (na Alasce) i w Europie; w Alpach, górach Półwyspu Bałkańskiego i w Karpatach. W Polsce wyłącznie w Tatrach (roślina tatrzańska), wszystkie jej stanowiska znajdują się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego). Jest tu rośliną średnio pospolitą, miejscami pospolitą[6]. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy.
Morfologia
- Łodyga
- Prosta i nie rozgałęziająca się, wzniesiona. Osiąga wysokość 5–20 cm. Ma zgrubiałą i otoczoną kilkoma łuskami nasadę. Jest słabo ulistniona, w dolnej części naga, górą rzadko owłosiona[6].
- Liście
- O sinawozielonym kolorze i lancetowatym kształcie, pierzastosieczne lub pierzastodzielne. Ich odcinki są podwójnie karbowane i mają tępe wierzchołki[7].
- Kwiaty
- Zebrane w szczytowy, gęsty kłos. Kwiaty grzbieciste, wyrastające w kątach przysadek. Dwuwargowy kielich ma 5 nierównych, odgiętych na szczycie ząbków i nie jest rozcięty. Korona ma długość 12–20 mm, dolna warga jest 3-łatkowa, górna dwułatkowa i tworzy dzióbek. Kwiaty są dwubarwne – jasnożółte z czerwoną plamą na górnej wardze. Dolna warga ma orzęsione brzegi i jest podobnej długości, co górna. Pręciki 4, dwusilne[6].
- Owoc
- Zawierająca jasnobrunatne nasiona torebka o długości ok. 1,5 cm zakończona dzióbkiem[6].
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Bylina. Kwitnie od czerwca do sierpnia, jest owadopylna. Jest półpasożytem, pasożytującym na korzeniach roślin[6].
- Siedlisko
- Porasta murawy, wilgotne upłazy, szczeliny skalne. Rośnie na podłożu wapiennym od regla dolnego aż po piętro turniowe, głównie jednak w piętrze subalpejskim i alpejskim[5].
- Fitosocjologia
- W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów (All.) Seslerion tatrae[8].
Zagrożenia i ochrona
Tak jak pozostałe rodzime gatunki gnidosza roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną (od 2004 r.). Nie jest zagrożony[6].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-11].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1. Brak numerów stron w książce
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9. Brak numerów stron w książce
- ↑ a b c d e f Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2. Brak numerów stron w książce
- ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. Brak numerów stron w książce
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4. Brak numerów stron w książce
Identyfikatory zewnętrzne:
_BHL10384686.jpg)
