W 1920 roku 18 Pułk Ułanów brał udział w przejmowaniu Pomorza od Niemców. 17 stycznia, gdy wojsko polskie przekraczało linię demarkacyjną, wybuchła potyczka z siłami Grenzschutzu[2] (prawdopodobnie z powodu nieporozumienia i różnicy czasu[3]). Gerard Pająkowski zginął, stając się jedynym poległym po stronie polskiej w operacji przejmowania Pomorza[4].
W maju 1930 nadano mu pośmiertnie Brązowy Krzyż Zasługi za „zasługi położone przy objęciu Pomorza”[5].
Upamiętnienie
26 stycznia 1920 roku miał miejsce uroczysty pogrzeb Gerarda Pająkowskiego na cmentarzu garnizonowym w Toruniu[2], mowę wygłosił m.in. komisaryczny prezydent miasta Otton Steinborn[6]. Prezydent RP przyznał rodzicom poległego dożywotnią rentę[7]. Nazwisko Pająkowskiego znalazło się na publicznie odczytywanej liście, prezentowanej w dniach 15-16 lutego 1930 w dziesiątą rocznicę powrotu Pomorza do Polski, upamiętniającej 214 poległych i zmarłych Pomorzan, którzy zasłużyli się „w pracach i walce o zachowanie polskości, jakoteż przywrócenie Pomorza na łono Ojczyzny”[8]. Przez kolejne lata nagrobek Pająkowskiego był miejscem uroczystości patriotycznych[9], a w 1930 roku władze Torunia wystawiły na mogile pomnik, przedstawiający zrywającego się orła[2][10] W grudniu 1930 roku imieniem Gerarda Pająkowskiego nazwano ulicę w Toruniu (między ulicą Targową i Drogą Trzeposką)[11]. 28 maja 1939 odsłonięto również pomnik Pająkowskiego w Gniewkowie, przedstawiający kawalerzystę na spienionym koniu. Monument odsłonił dowódca Armii „Pomorze” gen. Władysław Bortnowski, w obecności dowódcy 4 Dywizji Piechoty w Toruniu gen. Mikołaja Bołtucia oraz wicewojewody pomorskiego Zygmunta Szczepańskiego, odsłonięciu towarzyszyły liczne uroczystości patriotyczne[12]. Oba pomniki zostały zniszczone przez Niemców w czasie II wojny światowej[2].
W 2003 roku odsłonięto nowy pomnik Pająkowskiego w Gniewkowie. Na cmentarzu garnizonowym w Toruniu ustawiono na grobie krzyż z napisem „Ś.P. Plutonowy Pająkowski Powstaniec Wielkopolski z r. 1918/19. poległ na polu walki od kuli niemieckiej dnia 17. stycznia 1920 r. pod Gniewkowem dla Polski”, a jego imieniem nazwano ulicę na Jakubskim Przedmieściu[2]. W czerwcu 2009 odsłonięto pamiątkową tablicę ku czci Pająkowskiego w jego rodzinnym Brzoziu, ufundowaną przez Stowarzyszenie na Rzecz Ocalenia Śladów Przeszłości w Gminie Cekcyn „Światło”, Towarzystwo Miłośników Ziemi Cekcyńskiej oraz mieszkańców Brzozia[13]. Rada Miejska w Gniewkowie ogłosiła rok 2019 „Rokiem plutonowego Gerharda Pająkowskiego na terenie Miasta i Gminy Gniewkowo”[14]. Pająkowski jest także patronem jednej z gniewkowskich ulic[15].
Przypisy
↑W literaturze występuje także pod imieniem Jan (por. np. Aleksander Smoliński, Udział sił Rzeczypospolitej Polskiej w operacji przejmowania ziem dawnych Prus Królewskich i Prus Książęcych przyznanych jej na mocy Traktatu w Wersalu (styczeń-luty 1920 r.), „Rocznik Grudziądzki”, tom XIX, 2011, s. 104-105) lub Jan Gerard (Gerhard, por. Włodzimierz Lewandowski, Wartość nie moja, nie twoja… wartość należąca do całego Narodu, [część II], „Jutro. Organ Związku Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1914/19”, nr 20, 16 maja 1937, s. 2).
↑„Dziennik Bydgoski”, nr 120, 24 maja 1930, s. 12 (jako plutonowy Jan Pająkowski).
↑Pająkowski Gerard, w: Pamięci godni. Znani i nieznani z gminy Cekcyn (opracowali Alina Wajda, Kazimierza Wajda, Bartosz Puchowski), Cekcyn 2010, s. 125–126.
↑Pomorze czci pamięć swego Bohatera, „Pielgrzym”, nr 63, 27 maja 1939, s. 5.
↑Lista zasłużonych poległych i zmarłych Pomorzan, „Pielgrzym”, nr 23, 22 lutego 1930, s. 3–4.
↑Pierwszemu poległemu w obronie Pomorza. W 7-ą rocznicę wyzwolenia, „Słowo Pomorskie”, nr 19, 25 stycznia 1927, s. 8.
↑W materiałach prasowych jako fundator pomnika występuje też koło Związku Podoficerów Rezerwy Rzeczypospolitej w Toruniu, por. Na cmentarzu garnizonowym w Toruniu. Grób śp. plutonowego Pająkowskiego na cmentarzu garnizonowym w Toruniu, „Dzień Pomorski”, nr 254, 2/3 listopada 1935, s. 11.
↑Katarzyna Tomkowiak: Niepodległa. Patroni ulic, skwerów, placów i rond w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2020, s. 25.
↑Odsłonięcie pomnika bohaterskiego podoficera. Podniosła uroczystość rezerwistów pomorskich, „Polska Zbrojna”, nr 148, 30 maja 1939, s. 1; Dionizy Macesowicz-Majewski, Pomnik podoficera, „Wiarus”, nr 25, 18 czerwca 1939, s. 806-807.
↑Uchwała nr VI/41/2019 Rady Miejskiej w Gniewkowie z dnia 30 stycznia 2019 r. w sprawie ustanowienia roku 2019 „Rokiem plutonowego Gerharda Pająkowskiego na terenie Miasta i Gminy Gniewkowo”.
