Gepidowie

Królestwo Gepidów

454–567
Stolica	Apahida, Sirmium
Władca	Kunimund
Język urzędowy	język wschodniogermański
Religia dominująca	germańskie pogaństwo, arianizm
Położenie na mapie

Europa na początku II wieku n.e., z zaznaczonymi terenami osadnictwa gepidzkiego nad Bałtykiem

Gepidowie (łac. Gepidae, Gipedae, gr. Γετίπαιδες - dzieci Gotów^[1]) – grupa dawnych plemion wschodniogermańskich, blisko spokrewniona z Gotami.

Historia

Ich pierwotne siedziby znajdowały się na Półwyspie Skandynawskim. Około przełomu er w ślad za Gotami przemieścili się ze Skandynawii na południowe wybrzeże Bałtyku^[2]. Przez dłuższy czas zamieszkiwali, jak podaje Jordanes, w krainie Specis, niedaleko ujścia Wisły, prawdopodobnie zlokalizowanej na Wysoczyźnie Elbląskiej. Byli jednymi z twórców kultury wielbarskiej^{[potrzebny przypis]}.

Gotowie wyszedłszy z łona wyspy Skandii ze swoim królem imieniem Berig, na w sumie trzech okrętach przybili do brzegu z tej strony Oceanu, to znaczy od Gothiskandii. Spośród trzech okrętów jeden zawijając do przystani później od dwu pozostałych, co nieraz się zdarza, miał nadać nazwę ludowi. W ich języku bowiem „leniwy” brzmi gepanta. Ze zniekształconego przezwiska powoli narodziło się przezwisko „Gepidowie”. Bez wątpienia również Gepidowie pochodzą z pokolenia Gotów, lecz ponieważ, jak powiedziałem, gepanta określa coś leniwego i opieszałego, z przypadkowo rzuconego przezwiska wzięło początek miano „Gepidowie”. Nie sądzę, by wprowadziło w błąd, gdyż Gepidowie w rzeczywistości są opieszali z charakteru i ociężali w ruchach ciała.

Jordanes, Getica, 94–95

Po migracji części Gotów nad Morze Czarne, rozszerzyli swoje posiadłości na Pomorzu^{[potrzebny przypis]}.

W III wieku n.e. siły zbrojne i część cywili Gepidów przybyli do Dacji (według Jordanesa ziemie opuszczane przez Gepidów w III w. zostały zajęte przez lud Winidariów). Od IV wieku do połowy V wieku znajdowali się pod zwierzchnictwem Hunów. Po śmierci Attyli przenieśli się do Panonii, gdzie w bitwie nad rzeką Nedao pokonali Hunów i wywalczyli sobie miejsce do zamieszkania na wschód od rzeki Cisy. Paradoksalnie okres królestwa Gepidów (454-567) jest stosunkowo słabo udokumentowany. W 504 roku państwo otrzymuje decydujący cios, gdy Ostrogoci we Włoszech odcięli ekspansję Gepidów na równiny naddunajskie. Mniej więcej w tym samym czasie szlachta Gepidów przechodzi na chrześcijaństwo ariańskie, podczas gdy większość ludności pozostaje pogańska. Do upadku Królestwa Gepidów znacząco przyczyniły się działania cesarza Justyniana. W Panonii toczyli nieustanne walki z Longobardami, którzy działali z polecenia Bizantyjczyków^[1]. W 567 Longobardowie sprzymierzyli się z koczowniczymi Awarami przeciwko Gepidom i pokonali ich, rozbijając ich państwo^[3]. Gepidowie weszli od tej pory w skład kaganatu awarskiego, powstałego na dawnym terytorium gepidzkim^{[potrzebny przypis]}.

Inni przyłączyli się do Longobardów i wyruszyli na podbój półwyspu Apenińskiego. Kolejna grupa wolała oddać się pod opiekę Bizantyjczyków, był wśród nich ariański biskup Thrasaryk, który w 572 r. wraz z krewnym zmarłego króla Reptilą, miał zabrać skarbiec królewski do Konstantynopola i przekazać go cesarzowi^[4].

Władcy Gepidów

• Fastida (połowa III wieku)^[5]
• Ardaryk (ok. 455)^{[potrzebny przypis]}
• Thrafstila^[a][6]
• Thrasaryk (ok. 504)^[b][6][7]
• Gunderith^[c][7]
• Elemund (520/530 – ok. 546)^[8]
• Thorisin (ok. 560)^[9]
• Kunimund (ok. 567)^{[potrzebny przypis]}

Język Gepidów

Jedynym śladem istnienia języka gepidzkiego są wymienione w Getice imiona gepidzkich władców. Uważane są za językowo zbliżone do imion innych władców regionu Germanii Wschodniej^{[potrzebny przypis]}.

Społeczeństwo

Gepidowie, w przeciwieństwie do Gotów, mieli w zwyczaju pochówek wojowników wraz z bronią. Od czasów powstania gepidzkiego państwa, nad Cisą zaczęły powstawać duże cmentarze, podobne do tych państwie Merowingów, gdzie chowano zmarłych z większych ośrodków osadniczych oraz mniejsze cmentarze gdzie zazwyczaj chowano zmarłych z pojedynczych obejść^[10].

Elitarny gepidzki wojownik uzbrojony był we włócznię, długi dwusieczny mecz oraz drewnianą tarczę wzmocnioną żelaznym okuciem. Wojownicy z niższych warstw społecznych wyposażeni byli tylko we włócznię lub łuk. Ekwipunek był silnie związany ze statusem społecznym wojowników, których można podzielić na arystokrację, ludzi wolnych i półwolnych^[11].

Gepidowie zamieszkiwali drewniane chaty częściowo zagłębione w ziemię. Domostwa były małe i położone dość blisko siebie. Siedziby arystokracji i książąt z Apahidy były znacznie bardziej okazałe. Pochówki i znaleziska w grobach świadczą o bogactwie i potędze władców umożliwiającej im tworzenie dynastii^[12].

Genetyka

Badania genetyczne z trzech stanowisk w Transylwanii wykazały głównie obecność północno-zachodnioeuropejskich mitochondrialnych haplogrup wśród Gepidów. Wyniki te są zgodne z możliwym wielbarskim pochodzeniem tego germańskiego ludu, który mógł przybyć do Siedmiogrodu z północnego regionu Europy środkowo-wschodniej, dzisiejszej północnej i centralnej Polski. Najczęstszą makrohaplogrupą była H, a następnie T, U, I i HV. Wykryto tylko jedną linię azjatycką, co dowodzi, że tamtejsza populacja nie mieszała się znacząco z przybyszami z Azji^[13].

Zobacz też

• kultura wielbarska
• Goci
• grupa olsztyńska

Uwagi

1. Był ojcem Thrasaryka^[6]
2. Rządził południową grupą plemienia^[7]
3. Rządził północną grupą plemienia^[7]

Przypisy

1. Skibiński 2020 ↓, s. 464.
2. Samsonowicz 1990 ↓, s. 12.
3. Wielka Historia Świata 2005 ↓, s. 57.
4. Grabowski 1995 ↓, s. 113.
5. Olędzki 2022 ↓, s. 54.
6. Ożóg 2012 ↓, s. 122.
7. Pandura 2004 ↓, s. 68.
8. Pandura 2004 ↓, s. 73.
9. Pandura 2004 ↓, s. 78.
10. Mączyńska 2013 ↓, s. 214.
11. Mączyńska 2013 ↓, s. 214-215.
12. Mączyńska 2013 ↓, s. 215.
13. Gînguță i inni 2022 ↓, s. 563.

Bibliografia

• AlexandraA. Gînguță AlexandraA. i inni, Maternal Lineages of Gepids from Transylvania, „Genes”, 13 (4), 2022, DOI: 10.3390/genes13040563, ISSN 2073-4425, PMID: 35456371, PMCID: PMC9032604 [dostęp 2024-11-03] .
• StefanS. Grabowski StefanS., Kronika Jana z Biclair, „Warszawskie Studia Teologiczne”, 8, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie, 1995, ISSN 0209-3782 [dostęp 2024-11-03] .
• MagdalenaM. Mączyńska MagdalenaM., Światło z popiołu. Wędrówki ludów w Europie w IV i V wieku, Warszawa: TRIO, 2013 .
• MarekM. Olędzki MarekM., Plemienny świat Germanów, Chrzan: Stara Szuflada, 2022, ISBN 978-83-959480-9-1 .
• MonikaM. Ożóg MonikaM., Inter duas potestates. Polityka religijna Teoderyka Wielkiego, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2012, ISBN 978-83-7767-817-6 .
• MariuszM. Pandura MariuszM., „Ardarici Gladius”. Historia Królestwa Gepidów (454–567), „Slavia antiqua: rocznik poświęcony starożytnościom słowiańskim”, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2004, ISSN 0080-9993, OCLC 999008471 .
• HenrykH. Samsonowicz HenrykH., Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1990 .
• TomaszT. Skibiński TomaszT., Kształtowanie się obrazu Gepidów w źródłach antycznych i wczesnośredniowiecznych (III-VII wieku), „Vox Patrum”, 75, 2020 [dostęp 2024-11-03] .
• MaciejM. Salomon MaciejM. (red.), Wielka Historia Świata Tom 4 Kształtowanie średniowiecza, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ISBN 83-85719-85-7 .

Kontrola autorytatywna (historyczna grupa etniczna):

• NKC: ph860904
• BNE: XX541326

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3905023
• Britannica: topic/Gepidae
• Treccani: gepidi
• БРЭ: 2353518
• NE.se: gepider
• VLE: gepidai
• DSDE: gepider
• Hrvatska enciklopedija: 21756