Fundusz celowy

Fundusz celowy – fundusz stworzony do finansowania takich zadań należących do organów publicznych (państwowych lub samorządowych), które mogłyby być finansowane z budżetu, lecz z pewnych względów uznano, iż dla ich realizacji należy stworzyć odrębne budżety. Fundusze celowe charakteryzuje celowe przeznaczenie gromadzonych w nich dochodów.

Są tworzone na podstawie odrębnych ustaw (ustawa powołuje konkretny fundusz). Przychody funduszy pochodzą z dochodów publicznych. Jako ważna cechę można także podać nieokreślony czas ich funkcjonowania, który jest jednak zazwyczaj dłuższy niż rok. Metodę finansowania polegającą na powiązaniu określonych dochodów i wydatków ze wskazanymi celami, w ramach funduszu celowego nazywa się funduszowaniem. Stanowi ona odstępstwo od zasady jedności materialnej budżetu. Gospodarka finansowa w tym przypadku opiera się na metodzie budżetowania netto.

Fundusze celowe służą przede wszystkim finansowaniu wąsko zakrojonej kategorii celów, z zasobów pochodzących przeważnie z małej grupy źródeł dochodów.

Charakterystyka

Analizując przesłanki tworzenia wszelkiego typu funduszy celowych oraz posługiwania się nimi w praktyce wyróżnić można następujące ich funkcje:

• funkcję alokacji środków publicznych – polegająca na alokacji zasobów gospodarczych wykorzystując mechanizm administracyjny,
• funkcję redystrybucji dochodów w gospodarce i społeczeństwie – polegającą na zmianach w proporcjach wykorzystania dochodu narodowego poprzez przymusową ingerencję w dochody osób i podmiotów gospodarczych lub poprzez dobrowolną rezygnację przez te podmioty z części dochodów na rzecz funduszy,
• funkcję mobilizacji środków publicznych – sprzyjanie powiększaniu środków publicznych, zwłaszcza w sytuacjach, gdy nie jest to możliwe przy użyciu tradycyjnych instrumentów fiskalnych,
• funkcję racjonalizacji wydatków publicznych – odnoszącą się do stabilizacji hierarchii zadań i celów.

Funkcjonowanie funduszy celowych może polegać na:

• wyodrębnieniu z budżetu państwa osobnego rachunku, na którym gromadzone są dochody i wpływy danego funduszu, oraz z których właściwy dysponent, najczęściej w randze ministra rozdysponowuje zgromadzone tam środki np. Fundusz Pracy;
• stworzenie funduszu celowego poprzez tworzenie struktur organizacyjnych i nadanie mu osobowości prawnej; wówczas to dysponentem środków zgromadzonych na rachunkach funduszu staje się organ tego funduszu w randze np. prezesa zarządu np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).

Jednym z rodzajów funduszy celowych wyodrębnionym na podstawie przedmiotu finansowanego z jego źródeł wyróżnia się fundusze finansujące ochronę środowiska. Zalicza się tu:

• Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW)
• Fundusz Leśny
• Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych (FOGR)

Inne fundusze celowe w Polsce:

• Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
• Państwowy Fundusz Kombatantów
• Fundusz Kościelny
• Fundusz Reprywatyzacji
• Krajowy Fundusz Drogowy
• Fundusz Kolejowy
• Fundusz rozwoju przewozów autobusowych o charakterze użyteczności publicznej (FRPA)

Ocena

Zalety

• Bardziej elastyczna gospodarka środkami publicznymi niż w przypadku budżetu.
• Podniesienie rangi zadania, na które przeznaczono środki w ramach funduszy celowych.

• Możliwość przenoszenia na następny okres niewykorzystanych środków.

Wady

• Ograniczona możliwość kontroli ze strony władzy ustawodawczej.
• Dezintegracja gospodarki środkami publicznymi oraz nieprowadzenie jej wedle jednakowych reguł.
• Brak możliwości transferu środków między funduszami celowymi, co sprzyja możliwości niepełnego wykorzystania środków.

Bibliografia

• S. Owsiak: Finanse publiczne. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• A. Babczuk, Fundusze celowe jako element polskiego systemu finansów publicznych