Dzieciństwo i młodość na Martynice, okres II wojny
Urodził się na Martynice, w mieście Fort-de-France w zamożnej rodzinie. Jego ojciec był urzędnikiem, matka prowadziła sklep[2]. Martynika była wówczas kolonią francuską, wszystkie instytucje, w tym szkoły były wzorowane na instytucjach francuskich, językiem oficjalnym był francuski[2]. W 1943 roku przerwał naukę i udał się statkiem na Dominikę w celu dołączenia do armii Wolnej Francji pod przywództwem generała De Gaulle’a[3]. Nie zrealizował jednak tego zamiaru, prawdopodobnie z powodu młodego wieku, został wydalony z powrotem na Martynikę, gdzie kontynuował naukę[3].
W 1944 roku po upadku kolaboracyjnego reżimu na Martynice dołączył do wojsk Wolnej Francji[3]. Został przyjęty do marynarki wojennej i wypłynął w rejs do Maroka. W Maroku oddział Fanona został skierowany na szkolenie wojskowe. W tym kraju Fanon po raz pierwszy zetknął się z realiami kolonializmu w krajach Afryki Północnej, co było ważnym tematem w jego późniejszej twórczości[3]. Z Maroka jego oddział został przeniesiony na teren Francji. Fanon wziął udział w walkach II wojny światowej, odniósł rany w walce z armią niemiecką w okolicy miejscowości Nantua pod koniec 1944 roku[3]. Za zasługi wojenne otrzymał odznaczenie Krzyż Wojenny z brązową gwiazdą[3]. W październiku 1945 roku powrócił na Martynikę, gdzie kontynuował edukację w liceum[3].
Pobyt we Francji
Po ukończeniu szkoły średniej zdecydował się powrócić do Francji z Martyniki i rozpoczął studia medyczne w Lyonie. Jako weteran wojenny był zwolniony z opłat za studia[4]. Podczas studiów rozpoczął pisanie swojej pierwszej książki, którą wydał w 1952 roku. Zainteresował się także psychiatrią i psychoanalizą. W 1952 roku ukończył studia, pracę magisterską poświęcił m.in. psychoanalizie Jacquesa Lacana. W tym samym roku rozpoczął pracę w szpitalu psychiatrycznym niedaleko Lyonu[4]. W szpitalu zetknął się z pacjentami z Afryki Północnej, co zainspirowało go do refleksji nad związkiem pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a kolonializmem[4].
Swój pierwszy tekst opublikował w czasopiśmie „Esprit” w maju 1951 roku, był to fragment książki Peau noire, masques blancs, którą opublikował w 1952 roku. Jego pierwsza książka nie zebrała początkowo pozytywnych recenzji[5].
Algieria
Szpital psychiatryczny w Al-Bulajda, w którym zatrudniony był Frantz Fanon
W 1953 roku zdał egzamin specjalizacyjny z psychiatrii co oznaczało, że może pracować samodzielnie jako lekarz psychiatra[5]. W tym samym roku przeniósł się do Algierii, gdzie, na zlecenie francuskiego ministerstwa zdrowia, rozpoczął pracę jako psychiatra w szpitalu psychiatrycznym w miejscowości Blida (obecna nazwa Al-Bulajda) (Algieria była wówczas kolonią Francji)[6].
Wkrótce po tym, gdy Fanon rozpoczął pracę w szpitalu, rozpoczęła się algierska wojna o niepodległość. Fanon leczył zarówno Francuzów, jak i Algierczyków. Pod wpływem doświadczeń w szpitalu narastał w nim krytycyzm wobec kolonializmu i rasizmu[7]. Potajemnie zaangażował się w wojnę po stronie algierskiego Frontu Wyzwolenia Narodowego (fr.Front de Libération Nationale, FLN)[7]. Jego pomoc polegała na tym, że w ramach swojej pracy w szpitalu zapewniał partyzantom lekarstwa i przyjmował ukrywających się działaczy do szpitala, zapewniając im bezpieczną kryjówkę[8]. W 1956 roku jego działalność została wykryta przez rząd Francji, dla którego wciąż oficjalnie pracował w szpitalu[7]. Zrezygnował ze stanowiska i został wydalony z Algierii przez rząd francuski[7]. Osiedlił się w Tunisie, gdzie już jawnie angażował się w działalność FLN (organizacja stworzyła w Tunisie rząd na emigracji)[9].
W tym okresie Fanon aktywnie działał na rzecz niepodległości Algierii, publikował liczne artykuły na temat rasizmu i kolonializmu[10]. W oczach zachodniej opinii publicznej stał się ikoną walki o niepodległość Algierii[11]. Ze względu na jego aktywność polityczną doszło do kilku zamachów na jego życie[9].
W 1960 roku, gdy pracował jako ambasador Algierii w Ghanie, zdiagnozowano u niego białaczkę[9]. Początkowo leczył się w ZSRR, następnie w 1961 roku z pomocą CIA został przetransportowany na leczenie do szpitala w USA[9]. CIA udzieliło mu pomocy, ponieważ rząd amerykański był zainteresowany uzyskaniem tajnych informacji na temat działań partyzantów w Afryce Północnej. W momencie przylotu do USA jego stan był już jednak ciężki. Zmarł 6 grudnia 1961 roku[9].
Grób Frantza Fanona
Poglądy
Najbardziej wpływowym dziełem Fanona jest książka „Wyklęty lud ziemi” (1961)[12]. Fanon analizuje w niej mechanizm przemocy kolonialnej i uzasadnia konieczność sięgnięcia po przemoc przez grupy skolonizowane. Zmaganie pomiędzy kolonializmem a anty-kolonializmem umieszcza w kontekście walki między kapitalizmem a socjalizmem. Za zagrożenie dla losów krajów kolonialnych po uzyskaniu niepodległości uznaje rządy elit wychowanych w czasach kolonialnych[12]. Uważa, że jeśli w krajach Afryki po odzyskaniu niepodległości nie dojdzie do wzrostu poziomu zamożności ludności doprowadzi to do wzrostu radykalizmu i przemocy plemiennej[9]. W pracy inspiruje się dziełami Marksa, Jeana-Paula Sartre’a i Sigmunda Freuda[13]. Krytycznie odnosi się do zachodniego humanizmu, argumentując, że stanowił on uzasadnienie władzy nad krajami Afryki[13]. Podkreśla znaczenie tworzenia kultur narodowych, autonomicznych i niezależnych od kultury zachodu[13].
Recepcja
Teksty Fanona wywarły wpływ na intelektualistów krajów Trzeciego Świata, USA i Europy Zachodniej w krajach gdzie tematyka rasy i kolonializmu odgrywała wówczas istotną rolę. Na dzieła Fanona powoływali się: Malcolm X, Amiri Baraka, Homi Bhabha, Edward Said, ruch Black Power[12]. Jego dzieła miały znaczący wpływ na studia postkolonialne, teorię krytyczną, badania nad rasizmem. Jego życie i twórczość były inspiracją dla wielu narodowych ruchów wyzwoleńczych.
Nadira Regrag: Fanon Frantz (1925-1961). W: Andrew Edgar (red), Peter Sedgwick: Cultural Theory. The Key Thinkers. London – New York: Routledge, 2002, s. 69–71.
John Drabinski. Frantz Fanon. „Stanford Encyclopedia of Philosophy”, 2019. ISSN1095-5054. [dostęp 2019-05-15]. (ang.).
Alan Bairner: Fanon, Frantz (1925–61). W: John Stone (red.): The Wiley Blackwell encyclopedia of race, ethnicity, and nationalism. Chichester, West Sussex, UK: 2016. DOI: 10.1002/9781118663202.wberen031. ISBN 978-1-78684-432-3.
