Fort IV Twierdzy Toruń – fort artyleryjski, zbudowany pod nazwą Fort II Ludwig Yorck von Wartenburg, od 1926 roku noszący imię Stefana Żółkiewskiego[2]. Znajduje się przy ul. Chrobrego 86[3].
Powierzchnia fortu wynosi 13,5 ha[4].
Historia
Fort został zbudowany w latach 1878–1884[5] z cegły na planie pięciokąta, jako główny fort artyleryjski typu biehlerowskiego i stanowił część północno-wschodniej linii obrony miasta[potrzebny przypis], w szczególności ochraniał dworce kolejowe Toruń Mokre i Toruń Północny[6]. Koszt budowy fortu wyniósł 2 618 961 marek niemieckich[4]. Wzniesiony według obowiązujących zasad sztuki artyleryjskiej mógł przetrwać półroczne oblężenie[potrzebny przypis]. Przeznaczony był dla załogi złożonej z dwóch kompanii piechoty oraz obsługi stanowisk artyleryjskich (łącznie około 800 osób)[2], zakwaterowanych w 31 pomieszczeniach mieszkalnych[potrzebny przypis]. Uzbrojenie obiektu stanowiło 14 dział średniego kalibru oraz w różnych okresach od 15 do 22 dział ciężkiego kalibru[2] położonych w dwóch bateriach skrzydłowych razem ze schronami dla ich obsługi[potrzebny przypis]. Ogień z dział fortecznych mógł sięgać w okolice Papowa Toruńskiego i Grębocina[6] – obiekt nigdy jednak nie spełnił swoich militarnych zadań. Na terenie fortu zachował się tradytor i 9 schronów piechoty. W ostatnich latach zrewitalizowane zostały dwa stanowiska obserwacyjne (piechoty i artylerii) z obrotowymi wieżami[potrzebny przypis].
W latach 1889–1893, ok. 1905 i 1914 przeszedł modernizacje[3]: zamurowano część okien w pomieszczeniach mieszkalnych i wszystkie otwory okienne w dwóch pomieszczeniach technicznych, pozostałe wyposażono w pancerne okiennice, zlikwidowano windy amunicyjne w związku z wyprowadzeniem artylerii na baterie sprzężone oraz wprowadzono wentylację mechaniczną. Całość otoczono drutem kolczastym. Część koszar i poterna zostały wzmocnione metrową warstwą betonu na również metrowej poduszce piaskowej, co uodporniło żywotne części fortu na pociski z dział kalibru 220 mm[potrzebny przypis].
W 1920 roku został przejęty przez Wojsko Polskie, w 1923 roku został oddany 63. pułkowi toruńskiemu, który ulokował tam kompanię ckm po przeprowadzeniu gruntownego remontu zdewastowanego przez wyjeżdżające wojsko pruskie fortu (fort został pozbawiony wszystkich mechanicznych elementów obsługi i pancernych okiennic). Na nowo przebito część zamurowanych otworów okiennych, odmalowano wnętrza i bramy wjazdowe, wyremontowano instalację elektryczną. Porzucono jednak zamiar adaptacji całości na większe koszary ze względu na niskie położenie w terenie i przez to duże zwilgocenie zabudowań fortecznych[7].
W 1956 roku wojsko zrezygnowało z użytkowania fortu, który miał zostać rozebrany, ostatecznie jednak zaadaptowano go na zakład uprawy pieczarek[2].
W połowie lat 90. XX wieku w forcie przeprowadzono prace, w celu przygotowania obiektu do obsługi ruchu turystycznego[3].
Przypisy
Bibliografia
- Mirosław Giętkowski, Zbigniew Karpus, Waldemar Rezmer: Twierdza Toruń. Toruń: Dom Wydawniczy Duet, 2004. ISBN 83-89706-12-1.
- Mirosław Giętkowski, Adam Kowalkowski: Forty artyleryjskie Twierdzy Toruń. Toruń: Muzeum Twierdzy Toruń, 2023. ISBN 978-83-66208-29-2.
