Gatunek tradycyjnie klasyfikowany był do rodzaju firletkaLychnis niezależnie od jego zmieniających się ujęć systematycznych w XIX i XX wieku[7]. Od połowy lat 90. XX wieku rodzaj ten już jest jednak zwykle włączany do rodzaju lepnicaSilene jako podrodzaj subg. Lychnis[8][7], aczkolwiek rozstrzygnięcie to nie jest jednoznaczne i pewne[7]. W bazie taksonomicznej Plants of the World Online gatunek ujmowany jest jako Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet[9].
Pojedyncza, wyrastająca z przyziemnej rozety, o wysokości 30–60 cm. Sztywna, wyprostowana, kanciasta, rozgałęziająca się w górnej części. Jest pokryta krótkimi, twardymi, skierowanymi w dół, włoskami, przez co sprawia wrażenie szorstkiej w dotyku, ponadto jej powierzchnia jest nieco lepka (szczególnie w górnej części). Zabarwienie zielone, z ciemnym, czerwonym odcieniem[11][12].
Odziomkowe mają kształt od lancetowatego do łyżeczkowatego. Mierzą 20–150 mm długości oraz 4–30 mm szerokości. Liście łodygowe są siedzące, mają lancetowaty kształt i dorastają do 30–80 mm długości oraz 4–15 mm szerokości[13].
Zebrane w kwiatostan wierzchotkowaty – pierwszy wykształca się kwiat szczytowy, następnie w węźle pod nim powstają dwa odgałęzienia, również zakończone pojedynczym kwiatem, oraz posiadające jeden węzeł liściowy, z niego wyrastają dwa kolejne pędy, prowadząc do rozgałęzień dalszych rzędów. Pęd główny rozgałęzia się szeroko, dzięki czemu jednocześnie rozwinąć może się nawet 6–8 kwiatów na jednej łodydze[11]. Pojedyncza roślina może ich wytworzyć od 3 do nawet 30[13]. Kwiaty są obupłciowe, promieniste, wolnopłatkowe, mają około 3,8 cm średnicy. Korona złożona jest z 5 intensywnie różowych płatków zwężających się w paznokieć i wyposażonych w przykoronek, z których każdy jest głęboko powcinany tworząc 4 wyraźne łatki, odpowiadające za ich frędzlowaty, postrzępiony wygląd. Kwiaty zawierają po 10 pręcików, ułożonych rurkowato w dwóch okółkach po 5 pręcików w każdym. Pręciki z pierwszego okółka są dłuższe niż te z drugiego o prawie połowę i wystają z kwiatu, przy czym krótsze pręciki wydłużają się w okresie przekwitania. Słupek jest pięciokrotny, jednokomorowy, o pięciu wolnych szyjkach. Zalążki skręcone, ułożone w zalążni osiowo[14]. Kielich dzwonkowaty, zrośnięty z pięciu działek tworzących sztywną rurkę, o czerwonawym kolorze, z dziesięcioma ciemnymi żebrami[11][12][14]. Podsadki krótkie, wąskie i zakrzywione[11]. Wzór kwiatu firletki: K(5) C5 A 5+5 G(5)[13].
Suche, zielonkawe, jajowate torebki o długości 6–13 mm, otwierające się na szczycie pięcioma łatkami, zawierające po kilka niewielkich nasion[12][13][14].
Pokrój
Liście
Kwiat
Kwiat i pąki
Owoce
Biologia
Rozwój
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od maja do czerwca, ma przedprątne kwiaty zapylane przez błonkówki i motyle o trąbce na tyle długiej, że mogą dotrzeć do nektaru znajdującego się na dnie rurki kwiatowej[15]. Łodyga wygina się pod ciężarem owada, przez co otwarcie kwiatu kieruje się w dół, zaś ruchy owada powodują strzepywanie pyłku z pylników i przyczepianie się go do jego ciała[16]. Dzięki specyficznemu owłosieniu i fakturze łodygi, nielotne owady, które nie przysługują się zapylaniu lub mogą zaszkodzić roślinie, nie są w stanie skutecznie się po niej wspinać[11]. Oprócz kwiatów obupłciowych zdarzają się kwiaty męskie lub kwiaty żeńskie[15].
Z rośliny wyizolowano fitoekdysteroidy, saponiny triterpenowe, kwasy fenolowe, pinit oraz szereg związków lotnych[17][18].
Ekologia
Siedlisko
Łąka z firletką poszarpaną
Typowa roślina łąkowa, porasta łąki wilgotne lub mokre wiosną, obsychające latem, często spotykana na torfowiskach niskich i moczarach[19]. Często tworzy duże łany. Jest rośliną wskaźnikową zasięgu wylewów nad dużymi rzekami[19]. Preferuje gleby o dużej zawartości próchnicy i składników mineralnych[19]. Gatunkowi bardzo sprzyja tradycyjna gospodarka łąkowa – pojawia się często na użytkowanych i pielęgnowanych przez człowieka łąkach i pastwiskach. W związku ze zmianami tradycyjnego sposobu użytkowania łąk oraz ich osuszaniem odnotowuje się zanikanie populacji tej rośliny[12][20]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Molinietalia[21].
Oddziaływania międzygatunkowe
Na okazach tego gatunku często można zobaczyć pienistą ciecz przypominającą ślinę. Jest to wydzielina larwy owada z grupy pieników, która wysysa z rośliny soki[22]. Na firletce żerują także różne gatunki ślimaków, owadów minujących oraz gąsienice motyli[23].
Silene flos-cuculi subsp. subintegra (Hayek) Greuter & Burdet – występuje w południowych Bałkanach (Grecja, Albania i Bułgaria)[9].
Nazewnictwo
Nazwa gatunkowa flos-cuculi pochodzi od łacińskich słów flos (kwiat), oraz cuculus (kukułka). Nazewnictwo to ma korzenie w germańskiej literaturze, gdzie roślina określona została jako cuculi flos germanis (Tragus, 1552)[24]. Skojarzenia rośliny z kukułką interpretowane są na dwa sposoby – pierwszy z nich odnosi się do powiązanego z terminem zakwitania firletki okresu aktywności kukułek[11], zaś drugi do występowania na łodygach rośliny wydzieliny pieników, która na podstawie ludowych wierzeń określana była jako kukułcza ślina[22].
Niektóre nazwy zwyczajowe firletki to: ceglarka, filocha, goździki polne, kukułka, młynki, sasolniczka, smoleńka, strzapoczek, świeczek, wstążki[25][26][27][28].
Nadaje się na rabaty, do ogrodów wiejskich i naturalistycznych oraz łąk kwietnych[29]. Uprawiana w kilku odmianach, m.in.: 'Hort's Variety', 'Nana', 'Peggy'.
Roślina lecznicza
Firletka była lokalnie używana w medycynie ludowej, jednak jej popularność w tym względzie nie była wysoka. W tradycyjnym lecznictwie brytyjskim olejek z firletki stosowany był jako remedium na ukąszenia węży. W Rumunii części nadziemne rośliny wykorzystywano w leczeniu ran. W krajach śródziemnomorskich stosowana była również przy malarii, jednak jej działanie nie zostało udowodnione. We Włoszech firletkę stosuje się przy migrenach i bólach jelit. Badania wykazały działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze ekstraktów z rośliny[17]. Z łodyg i liści sporządzano preparat Floskulin stosowany w lecznictwie[19].
Łąkarstwo
Z gospodarczego punktu widzenia na łąkach jest szkodliwa, gdyż obniża wartość użytkową siana, a w większych ilościach jest dla bydła trująca[18].
Uprawa
Roślina toleruje zarówno gleby gliniaste jak i piaszczyste, o dowolnym odczynie, przy czym podłoże powinno być wilgotne i przepuszczalne. Stanowisko powinno być nasłonecznione lub tylko częściowo zacienione. Firletkę rozmnaża się głównie poprzez wysiew nasion, możliwe jest również rozmnażanie przez podział i sadzonkowanie. Gatunek jest odporny na choroby i mało podatny na niszczenie przez szkodniki. Wśród zabiegów pielęgnacyjnych wymienić można przycinanie przekwitłych kwiatostanów, które wydłuża kwitnienie[29].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA.Zając, MariaM.Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 344, ISBN 83-915161-1-3, OCLC831024957.
↑ abLucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8. Brak numerów stron w książce
↑ abZbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1. Brak numerów stron w książce
↑ abcdFrantišek Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2. Brak numerów stron w książce
↑Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4. Brak numerów stron w książce
.jpg)
.JPG)
