Figowiec, fikus (FicusL.) – rodzaj roślin z rodziny morwowatych (Moraceae), najbardziej zróżnicowany w obrębie rodziny. Obejmuje co najmniej 876 gatunków[4]. Rośliny te występują na wszystkich kontynentach w strefie międzyzwrotnikowej, przy czym najbardziej zróżnicowane są w Azji południowo-wschodniej, gdzie rośnie ich ok. 550 gatunków, w tym m.in. na Borneo i Nowej Gwinei po 150, w Afryce znanych jest 105 gatunków, a w Ameryce Środkowej ok. 190[5]. Są to rośliny zawierające sok mleczny[6].
Największe znaczenie jako drzewo owocowe ma figowiec pospolityFicus carica, uprawiany od co najmniej 6 tysięcy lat dla owoców zwanych figami[6]. Także inne gatunki dostarczają jadalnych owoców, wiele gatunków wykorzystywanych jest jako źródło drewna, kauczuku i jako rośliny lecznicze. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, w chłodniejszym klimacie jako rośliny doniczkowe lub szklarniowe[7].
Morfologia
Pokrój
Duże drzewa (do 30 m wysokości[6]), krzewy, pnącza (w uprawach doniczkowych rośliny zwisające), epifity[8][7]. Często zaczynają rozwój jako epifity tworząc szereg specjalistycznych korzeni – wyrastających w formie kolumn wrastających w podłoże, deskowato spłaszczonych wzmacniających pień oraz czepnych, przymocowujących roślinę do podpory[7].
Zwykle zimozielone, rzadziej opadające zimą. Skrętoległe, zwykle o blaszce skórzastej, całobrzegiej i błyszczącej na powierzchni, rzadziej klapowane[7][6].
Drobne, zamknięte niemal całkowicie w obrastającej je osi kwiatostanu, przybierającej w efekcie kształt kulisty do gruszkowatego. Kwiaty są rozdzielnopłciowe a rośliny jednopienne lub dwupienne. Kwiaty męskie składają się z 2–6 działek kielicha i takiej samej liczby pręcików. Żeńskie budowane są przez 5 działek otaczających pojedynczy słupek[7].
Drobne niełupki otoczone przez rozrośnięte, mięsiste dno kwiatowe, tworzące specyficzny owocostan zwany figą lub sykonium[9][10]. Wszystkie gatunki figowca zawierają sok mleczny.
Zapylanie
Uprawiane odmiany figowca pospolitego mogą wytwarzać figi partenokarpicznie, czyli bez zapylenia[11], podczas gdy w warunkach naturalnych kwiaty figowców zapylane są przez bleskotki z rodziny Agaonidae.
Dany gatunek figowca jest zapylany tylko przez jeden lub kilka kryptogatunków owadów[12].
Cykl rozwojowy bleskotek i figowców jest przykładem mutualizmu i skutkiem koewolucji. Larwy bleskotek rozwijają się w żeńskich kwiatach figowca. Samce po wykluciu odnajdują kwiaty z niewyklutymi samicami, które zapładniają, po czym giną wewnątrz figi. U niektórych gatunków nie giną od razu, lecz, wygryzając otwór w ścianie figi, pomagają wydostać się z niej samicom. Samice, uprzednio zapłodnione, wydostają się z zalążni kwiatów żeńskich, którymi się żywiły i przechodzą do kwiatów męskich, zbierając pyłek do swoich kieszeni pyłkowych. Po zgromadzeniu pyłku samice opuszczają rodzimą figę i poszukują innych fig właściwego gatunku, posiadających dojrzałe do zapylenia kwiaty żeńskie.
Światło otworu kwiatostanu (figi), przez który samice bleskotek dostają się do jego wnętrza jest na tyle wąskie, że przeciskanie się przezeń skutkuje oderwaniem skrzydeł i innych wystających elementów ciała. Zaczopowanie otworu fragmentami ciała bleskotek utrudnia penetrację figi przez inne zwierzęta roślinożerne. Samice bleskotek wewnątrz figi zapylają kwiaty żeńskie i składają w nich jaja. Zwykle nie udaje im się złożyć jaj we wszystkich zapylonych kwiatach, przez co larwy zjadają jedynie część nowo powstałych owoców. W sytuacji, gdy liczba owoców zasiedlonych przez larwy jest zbyt duża (w kategoriach strategii stabilna ewolucyjnie), a więc liczba owoców, które wydadzą nasiona jest mała, roślina może taką figę odrzucić, nie inwestując w jej rozwój. W takiej sytuacji samica bleskotki po złożeniu jaj ginie wewnątrz figi. Sytuacja u figowców dwupiennych jest podobna, ale odmienna. U gatunków tych wytwarzane są bądź figi żeńskie, bądź męskie. Te ostatnie zawierają jednak oprócz kwiatów męskich kwiaty pseudożeńskie, które są wykorzystywane przez bleskotki do składania jaj i rozwoju larw, podczas gdy jaja złożone w figach żeńskich nie rozwijają się[13].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdRoger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 165. ISBN 0-333-73003-8.
↑ abcdeAlicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 213-214. ISBN 83-214-1305-6.
↑GeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC271991134.
↑Ficus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2015-01-07].
↑Ben-Erik van Wyk: Food plants of the world. Portland: Timber Press, 2006, s. 195. ISBN 088192-743-0.
↑Molbo, D., C. A. Machado, J. G. Sevenster, L. Keller, E. A. Herre. Cryptic species of fig-pollinating wasps: implications for the evolu- tion of the fig-wasp mutualism, sex allocation, and precision of adaptation.. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 10 (100), s. 5867–5872, 2003. DOI: 0930903100 10.1073/pnas. 0930903100.
↑„Ukryty ogród”. W: Richard Dawkins: Wspinaczka na szczyt nieprawdopodobieństwa. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1998, s. 343-375, seria: Na ścieżkach nauki. ISBN 83-7180-323-0.
