Ewa Krzyżewska

Ewa Krzyżewska

Ewa Krzyżewska, z tyłu reżyser Veljko Bulajić (1960)
Imię i nazwisko	Anna Ewa Krzyżewska Kwiatkowska
Data i miejsce urodzenia	7 lutego 1939 Warszawa
Data i miejsce śmierci	30 lipca 2003 Hiszpania
Zawód	aktorka
Współmałżonek	Wacław Andrzej Spława-Neyman (rozwód), Bolesław Kwiatkowski
Lata aktywności	1958–1973
Zespół artystyczny
Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy 1962–1967

Anna Ewa Krzyżewska Kwiatkowska, primo voto Spława-Neyman (ur. 7 lutego 1939 w Warszawie, zm. 30 lipca 2003 w Hiszpanii) – aktorka filmowa i teatralna o polskim i amerykańskim obywatelstwie.

Była aktorką przede wszystkim filmową^[1]. Jej uroda i usposobienie powodowały, że reżyserzy obsadzali ją przeważnie w rolach kobiet podszytych wewnętrznym bólem i goryczą, posiadających melancholijny, delikatny i tajemniczy wizerunek^[2] .

Życiorys

W czasie II wojny światowej zmieniała z rodziną miejsce zamieszkania; mieszkała w Warszawie (przy ul. Podchorążych 87) i Międzylesiu, a w 1940 zamieszkała przy ul. Bartosza Głowackiego w Chrzanowie, gdzie uczęszczała do Szkoły Podstawowej nr 3 im. Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i do Szkoły Ogólnokształcącej Stopnia Licealnego^[3]. Była pilną uczennicą i zdobywała dobre oceny^[4]. Podczas występów na szkolnych akademiach ujawniły się jej zdolności aktorskie^[3][4].

Po wojnie zamieszkała z matką w Krakowie, gdzie w 1956 rozpoczęła studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego^[5][6]. Jej uroda została zauważona, kiedy zdjęcie zrobione przez fotografkę Joannę Plewińską zostało zamieszczone na tytułowej okładce „Przekroju” w 1959^[7][6]. Po pierwszym roku studiów, pracując jako praktykantka na planie filmu Kalosze szczęścia, została dostrzeżona przez Janusza Morgensterna (asystenta Andrzeja Wajdy) i zaangażowana do roli barmanki Krystyny Rozbickiej w Popiele i diamencie^[7][6]. Na potrzeby roli odbyła kilkutygodniową praktykę w restauracji „Ratuszowa” we Wrocławiu^[1]. Za rolę w tym filmie otrzymała w 1962 nagrodę „Kryształowej Gwiazdy” od Francuskiej Akademii Filmowej^[8].

Po docenionym przez krytyków debiucie, wystąpiła w roli Marii w jugosłowiańskim filmie Veljki Bulajicia Wojna (1960) i choć sam obraz został krytycznie przyjęty przez ekspertów, Krzyżewska zebrała za swój występ przychylne recenzje^[9]. Następnie, w 1961 zagrała tytułową rolę gwiazdy filmowej w obrazie Stanisława Możdżeńskiego Zuzanna i chłopcy^[10]. W tym samym roku wystąpiła jako Wala, główna bohaterka filmu Tadeusza Konwickiego Zaduszki i za tę rolę uzyskała Nagrodę Polskiej Krytyki Filmowej^[11].

W 1961 ukończyła studia teatralne, jednak dyplom odebrała dopiero we wrześniu 1970^[5][12]. W latach 1962–1967 była aktorką warszawskiego Teatru Dramatycznego. Incydentalnie użyczyła swojego głosu w dubbingu, w kilku obcojęzycznych filmach. W 1963 zaprezentowała się w Londynie podczas galowego seansu w kinie sieci „ODEON” przed królową matką Elżbietą oraz członkami rodziny królewskiej^[a][13]. Była członkinią Stowarzyszenia Filmowców Polskich^[14]. W 1963 wystąpiła w teledysku Telewizji Polskiej do piosenki „Narzeczona”, którą wykonał Mieczysław Wojnicki^[15][16].

Przez widzów zapamiętana została m.in. dzięki roli w barwnym filmie Faraon (1965) Jerzego Kawalerowicza oraz roli w kryminale Zbrodniarz i panna (1963) Janusza Nasfetera. Reżyser Janusz Majewski tak ją scharakteryzował^[13]:

Należała do tych aktorek, o których sile oddziaływania decydował już sam wygląd. Niebywale fotogeniczna, miała w sobie to „coś”, co przykuwało wzrok. Otoczona nimbem tajemniczości, była przy tym niezwykle introwertyczna, niechętna do zwierzeń.

Janusz Majewski

W latach 1966–1970 zawiesiła działalność aktorską^[17]. Powróciła na wielki ekran drugoplanową rolą w filmie Jerzego Gruzy Dzięcioł (1970) i pierwszoplanową rolą kochanki w Akcji Brutus (1970) Jerzego Passendorfera^[18]. Następnie zagrała Zosię w filmie Jak daleko stąd, jak blisko (1971) oraz zdobyła uznanie krytyków dzięki odważnym erotycznym scenom w filmie Janusza Majewskiego Zazdrość i medycyna (1973), gdzie wcieliła się w postać Rebeki^[13][19]. Wkrótce po premierze tego filmu wycofała się ostatecznie z życia artystycznego i wyjechała z mężem do Nowego Jorku, gdzie pracowała m.in. w bibliotece ONZ w Nowym Jorku, a także jako agentka nieruchomości, projektantka mody i kosmetyczka^[20][5][13]. Wówczas wraz z mężem zmieniła nazwisko na Caron, łatwiejsze do wymówienia przez obcokrajowców, ponadto uzyskała amerykańskie obywatelstwo^[20]. W 1989 osiedliła się z mężem w Almuñécar^[5] na terenie Hiszpanii.

Grób Ewy Krzyżewskiej na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

28 lipca 2003, jadąc wieczorem z mężem (który w szpitalu w Grenadzie przeszedł zabieg chirurgiczny barku) i kierując samochodem marki Mercedes na wąskiej górskiej drodze, uległa wypadkowi drogowemu; zjechała na lewy pas ruchu i zderzyła się z jadącym z przeciwka samochodem marki Audi^[20]. W wypadku zginął jej mąż, Bolesław, a Krzyżewska zmarła dwa dni później w szpitalu^[20]. Pochowano ją na cmentarzu w Almuñécar, ale kilka lat później została ekshumowana i przewieziona do Polski, gdzie spoczęła w grobowcu rodziny Krzyżewskich na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 85, rząd 5, grób 17/18)^[21][5]. Na lewej tablicy tego grobowca, u góry, umieszczono po lewej stronie owalną porcelanową czarno-białą jej fotografię z umieszczoną po prawej stronie inskrypcją^[22].

Życie prywatne

Była córką Juliusza Waleriana Krzyżewskiego i Marii Stanisławy z Piotrowskich^[5] oraz prawnuczką Ludwika Nowakowskiego, powstańca styczniowego^[13][23]. Jej chrzestnymi byli satyryk i poeta Jeremi Przybora oraz stryjenka Ewelina Krzyżewska^[5].

Pierwszym mężem aktorki był Wacław Andrzej Spława-Neyman, pracownik Centrali Handlu Zagranicznego^[5][24], którego poznała w samolocie lecącym na trasie Warszawa – Belgrad^[25]. Ich ślub odbył się 14 października 1960 w krakowskim Urzędzie Stanu Cywilnego, a rozwód nastąpił 19 lipca 1963^[25][26]. W trakcie trwania pierwszego małżeństwa nosiła podwójne nazwisko męża. Po rozwodzie wróciła do nazwiska panieńskiego^[25].

30 czerwca 1971 poślubiła architekta, prawnika i dyplomatę Bolesława Kwiatkowskiego^[5].

Filmografia

Aktorstwo

Ewa Krzyżewska jako barmanka Krystyna w filmie Popiół i diament

Filmy fabularne i etiudy
Rok	Tytuł	Reżyser	Rola
1958	Popiół i diament	Andrzej Wajda	barmanka Krystyna
1960	Rat	Veljko Bulajić	Maria
1961	Zaduszki	Tadeusz Konwicki	Wala
	Zuzanna i chłopcy	Stanisław Możdżeński	Zuzanna Wiśniewska
1963	Liczę na wasze grzechy	Jerzy Zarzycki	Renata
	Naprawdę wczoraj	Jan Rybkowski	Teresa, przedstawicielka Zjednoczonych Wydawnictw
	Zbrodniarz i panna	Janusz Nasfeter	Małgorzata Makowska
1965	Faraon	Jerzy Kawalerowicz	Hebron
	Lekarstwo na miłość	Jan Batory	Honorata
	Sposób bycia	Jan Rybkowski	matka bohatera
	Poszukiwania na ulicach miasta	Barry Clayton
	Zvony pre bosých	Stanislav Barabáš	Verona
1966	Faust XX	Ion Popescu-Gopo	diablica Margueritte
	Piekło i niebo	Stanisław Różewicz	diabeł stróż
	Powrót na ziemię	Stanisław Jędryka	Wanda-Irena
	Przedświąteczny wieczór	Helena Amiradżibi-Stawińska, Jerzy Stefan Stawiński	kochanka Andrzeja
	Zejście do piekła	Zbigniew Kuźmiński	Linda, sekretarka Adlera
1970	Akcja Brutus	Jerzy Passendorfer	Anastazja, łączniczka „Boruty”
	Dzięcioł	Jerzy Gruza	mieszkanka Warszawy
1971	Okno zabite deskami	Janusz Majewski	Anna
	Liebeserklärung an G.T.	Horst Seemann	Gisa Tonius
	Jak daleko stąd, jak blisko	Tadeusz Konwicki	Zosia
1973	Zazdrość i medycyna	Janusz Majewski	Rebeka Widmarowa
Seriale telewizyjne
1965	Noc inspektora	Wladislaw Ikomonow
1972	Mrtwyc se zawrszta		Helga
	Das Geheimnis der Anden	Rudi Kurz	Maja

Polski dubbing

Filmy fabularne
Rok	Tytuł	Reżyser dubbingu	Rola
1964	Winnetou II: Ostatni renegaci	Jerzy Twardowski	Ribanna
1965	Zbrodnia doskonała[27]	Maria Olejniczak	Gina Bianchi

Teatr

Role teatralne[28]
Rok	Sztuka	Autor	Reżyser	Rola	Teatr
1962	Elektra	Sofokles	Mieczysław Górkiewicz	Klitajmestra	PWST Kraków
	Hamlet	William Szekspir	Gustaw Holoubek	Ofelia	Teatr Dramatyczny w Warszawie
1963	Dziewiąty sprawiedliwy	Jerzy Jurandot	Ludwik René	Tamar
	Śmierć porucznika	Sławomir Mrożek	Aleksander Bardini
1964	Don Juan, czyli miłość do geometrii	Max Frisch	Ludwik René	Donna Anna
1965	Po upadku	Arthur Miller	Ludwik René	Elsie
Role w Teatrze Telewizji[28]
1964	Pantofelki z krokodyla	Branislav Crnčević	Slavoljub Stefanović Ravasi	Cecylia Bay-Bay

Upamiętnienie

• Wizerunek Ewy Krzyżewskiej, można było znaleźć na wielu tytułowych okładkach polskich i zagranicznych czasopism filmowych, m.in.: „Positif” (1959), „Film Spiegel” (1970), „Film” (1970, 1973), „Ekran” (1974) czy „Treffpunkt Kino” (1975)^[29]
• Jej biografia ukazana została w pozycji książkowej napisanej przez Jana Romualda Krzyżewskiego^[30]  i zatytułowanej Krzyżewscy: sekrety starej skrzyni^[31] 
• W piętnastą rocznicę śmierci aktorki, w holu I LO w Chrzanowie, którego była uczennicą, wmurowana została okolicznościowa tablica pamiątkowa, jej poświęcona^[3]. Na uroczystość odsłonięcia tablicy w dniu 21 czerwca 2018, przybyła z Las Vegas jej pasierbica Beata Kwiatkowska^[3]
• W Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrzanowie, od 20 czerwca do 31 lipca 2018, prezentowano wystawę z pozostałymi po aktorce pamiątkami oraz planszami z okładkami czasopism z jej wizerunkiem^[32]

Uwagi

1. Na galowym seansie w kinie „ODEON” wystąpiła obok aktorek, takich jak m.in.: Claire Bloom, Michèle Morgan, Liselotte Pulver, Rosanna Schiaffino czy Rita Tushingham (→ Rogowski 1963 ↓ ).

Przypisy

1. Kienzler 2015 ↓, s. 179.
2. Jachymek 2016 ↓.
3. MarekM. Oratowski MarekM., Przyleciała z Las Vegas, żeby odsłonić w Chrzanowie tablicę aktorki z „Popiołu i diamentu”, [w:] Portal Ziemi Chrzanowskiej „Przełom” [online], przelom.pl, 21 czerwca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2021-11-15] .
4. Kienzler 2015 ↓, s. 176.
5. Ewa Krzyżewska (rodowa strona Krzyżewskich), [w:] Krzyżewscy [online], rod.krzyzewscy.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-02-09] .
6. Kienzler 2015 ↓, s. 177.
7. Ewa Krzyżewska: nigdy się nie uśmiechała [online], film.interia.pl, 19 listopada 2015 [zarchiwizowane z adresu 2022-09-27] .
8. Kienzler 2015 ↓, s. 180.
9. Kienzler 2015 ↓, s. 179–181.
10. Kienzler 2015 ↓, s. 181–182.
11. Kienzler 2015 ↓, s. 182–183.
12. Kienzler 2015 ↓, s. 183.
13. Ewa Krzyżewska. Tańczyła dla Elżbiety II. Reżyserzy byli zafascynowani jej urodą. U szczytu sławy nagle zniknęła z ekranów. Zginęła w wypadku samochodowym, [w:] Styl Gwiazd [online], styl-gwiazd-populada.pl [zarchiwizowane 2018-01-22] .
14. Ewa Krzyżewska-Neyman, [w:] Stowarzyszenie Filmowców Polskich [online], sfp.org.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-11-15] .
15. Mieczysław Wojnicki & Ewa Krzyżewska - Narzeczona (TVP 1963) [online], youtube.com, 16 grudnia 2014 [dostęp 2020-07-30] .
16. Narzeczona - Stanisław Werner [online], liryka-liryka.blogspot.com [zarchiwizowane z adresu 2021-11-15] .
17. Kienzler 2015 ↓, s. 186.
18. Kienzler 2015 ↓, s. 187.
19. Kienzler 2015 ↓, s. 187–188.
20. Kienzler 2015 ↓, s. 191.
21. Cmentarz Stare Powązki: KONSTANCJA KRZYŻEWSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2018-01-21] .
22. Grób Ewy Krzyżewskiej (Warszawa) [online], wikimapia.org [dostęp 2020-05-07] .
23. Dziadunio chrzanowian, [w:] Portal Ziemi Chrzanowskiej „Przełom” [online], przelom.pl, 3 lutego 2010 [zarchiwizowane z adresu 2022-12-25] .
24. Tygodnik „Życie na gorąco”, nr 51, 18 grudnia 2014, s. 35.
25. Kienzler 2015 ↓, s. 181.
26. Żegnaj Ewo, „Przekrój”, Nr 812, Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”, 30 października 1960, s. 13, ISSN 0033-2488 [dostęp 2019-08-02] .
27. Zbrodnia doskonała, [w:] Encyklopedia polskiego dubbingu [online], polski-dubbing.wikia.com [dostęp 2018-07-31] .
28. Ewa Krzyżewska. Encyklopedia teatru polskiego ↓.
29. Ewa Krzyżewska. MAGAZINES [online], famousfix.com [dostęp 2020-04-22] .
30. Ewa Krzyżewska w bazie NUKAT. katalog.nukat.edu.pl ↓.
31. Krzyżewski 2014 ↓.
32. NataliaN. Feluś NataliaN., Ewa Krzyżewska - dziewczyna z sąsiedztwa, dziewczyna z okładki - wystawa, [w:] Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie [online], mbp.chrzanow.pl, 20 czerwca 2018 [zarchiwizowane 2018-07-01] .

Bibliografia

• KonradK. Eberhardt KonradK., Ewa Krzyżewska, [w:] KonradK. Eberhardt, Album aktorów polskiego filmu i telewizji, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1975, OCLC 4681763 . Brak numerów stron w książce
• KarolK. Jachymek KarolK., Ewa Krzyżewska (i chłopcy), [w:] KarolK. Jachymek, Film, ciało, historia. Kino polskie lat sześćdziesiątych, Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, 2016, ISBN 978-83-65155-10-8, OCLC 1000021248 [zarchiwizowane z adresu 2022-05-19] .
• IwonaI. Kienzler IwonaI., Uwodzicielki, skandalistki i seksbomby PRL, Wydawnictwo Bellona, 2015, ISBN 978-83-11-13845-2 [zarchiwizowane z adresu 2023-04-01] .
• Jan RomualdJ.R. Krzyżewski Jan RomualdJ.R., Krzyżewscy: sekrety starej skrzyni, Warszawa: Warszawska Firma Wydawnicza, 2014, ISBN 978-83-7805-438-2, OCLC 926372973 .
• Zbigniew KarolZ.K. Rogowski Zbigniew KarolZ.K., Ewa Krzyżewska: Jak przedstawiano mnie - królowej matce na galowym seansie w kinie Odeon, „Przekrój”, Nr 939/940, Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”, 14 kwietnia 1963, O–Ó (19–20), ISSN 0033-2488 .

Linki zewnętrzne

• Ewa Krzyżewska [online], famousfix.com [dostęp 2018-01-21]  (ang.).
• Profil osoby: Ewa Anna Krzyżewska - Kwiatkowska (Krzyżewska), [w:] Ogrody Wspomnień [online], ogrodywspomnien.pl [dostęp 2018-07-01] .
• Ewa Krzyżewska w bazie IMDb (ang.)
• Ewa Krzyżewska w bazie Filmweb
• Ewa Krzyżewska w bazie filmpolski.pl
• Ewa Krzyżewska w Internetowej Bazie Filmowej (fdb.pl)
• Ewa Krzyżewska w wirtualnym albumie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Ewa Krzyżewska w bazie Akademia Polskiego Filmu
• Ewa Krzyżewska w bazie stopklatka.pl
• Ewa Krzyżewska w bazie YouTube
• Ewa Krzyżewska, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2023-10-26] .
• Ewa Krzyżewska w bazie Encyklopedia polskiego dubbingu
• Ewa Krzyżewska w bazie Rate Your Music
• Ewa Krzyżewska w bazie Online Computer Library Center
• Ewa Krzyżewska [online] . w bazie NUKAT – Katalogu zbiorów polskich bibliotek naukowych
• TadeuszT. Rolke TadeuszT., Archiwum Tadeusza Rolke. Ewa Krzyżewska (1-8/8), [w:] Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie [online], artmuseum.pl [zarchiwizowane z adresu 2022-01-17] .

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000117664100
• VIAF: 61747205
• LCCN: n96047613
• GND: 1060383179
• BnF: 140382286
• SUDOC: 078036887
• BNE: XX4438027
• BIBSYS: 14031613
• PLWABN: 9810609556205606
• NUKAT: n2009082186
• KRNLK: KAC2020Q4581

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3928313
• ETP: 10522

Identyfikatory zewnętrzne:

• FilmPolski.pl: 118263