Eugène-François Vidocq (ur. 23 lipca 1775 w Arras, zm. 11 maja 1857 w Paryżu) – francuski awanturnik i złodziej, który utworzył dział kryminalistyki we francuskiej policji (fr.Sûreté Nationale) i został jego pierwszym kierownikiem. Kierował również pierwszym na świecie prywatnym biurem detektywistycznym[1]. Jest uważany za ojca francuskiej policji kryminalnej, za pierwszego prywatnego detektywa oraz za wzór postaci niestrudzonego policjanta Javerta, jednego z bohaterów powieści NędznicyWiktora Hugo.
Życiorys
Vidocq urodził się w rodzinie bogatych piekarzy w Arras. Od dziecka był zainteresowany szermierką. W wieku 13 lat ukradł rodzicom srebrne sztućce, zaś pozyskane z ich sprzedaży pieniądze wydał w ciągu jednego dnia. Ojciec, dowiedziawszy się o postępku syna, doniósł policji, co poskutkowało wyrokiem 10 dni więzienia. Młody Eugène zaledwie rok później ponownie okradł rodziców – za pozyskaną gotówkę kupił bilet na statek z flamandzkiejOstendy do Ameryki. Do Ameryki nie dotarł, gdyż padł ofiarą złodziei portowych. Starał się zarabiać jako komediant, jednak nie odniósłszy sukcesu wrócił do rodziny.
W wieku 16 lat wstąpił do wojska i zyskał sławę jako mistrz pojedynków – w ciągu niecałych trzech lat wygrał 15 starć. Nie stronił także od nielegalnych rozrywek, za które odbył wyrok 14 dni więzienia. Po wypowiedzeniu wojny Holandii przez Francję w 1792 roku walczył pod Valmy. Za zasługi uzyskał awans na kaprala grenadierów. Podczas świętowania wyzwał na pojedynek oficera, za co trafił przed sąd wojskowy. Zbiegł z pułku, zaś władze wojskowe rozpoczęły pościg za dezerterem.
Dokument skazania Vidocqa na 8 lat więzienia za fałszerstwo
W wieku 18 lat powrócił do Arras, gdzie prowadził życie lwa salonowego i cieszył się sławą mistrza szpady. Poprzez pojedynki popadał często w konflikt z prawem, co skutkowało licznymi pobytami w więzieniu. W 1794 roku ożenił się po raz pierwszy z Marie Anne Louise Chevalier, jednak małżeństwo nie trwało długo – Maria udawała ciążę i zdradzała męża. Dowiedziawszy się o tym Vidocq odebrał jej wszystkie oszczędności i wrócił do wojska.
Jesienią tego samego roku udał się do Brukseli, gdzie ponownie trafił do półświatka – utrzymywał się z oszustw. Wiosną 1795 roku przyjechał do Paryża, jednak nie mogąc zjednać sobie lokalnej kliki złodziei, wrócił na północ. W Brukseli związał się z Francine Longuet, lecz przyłapawszy ją z innym mężczyzną in flagranti dotkliwie pobił oboje, za co trafił do więzienia w Lille. Przez następne parę lat kilkukrotnie uciekał, był łapany i skazywany na dodatkowy wyrok.
W lipcu 1809 roku, podczas odsiadywania kolejnego wyroku, zdecydował się rozpocząć szeroko zakrojoną współpracę z policją. Z celi pomógł władzom w rozwiązaniu kilku spraw kryminalnych. Szef policji Jean Henry, zadowolony z jego zaangażowania, zainscenizował 25 marca 1811 roku ucieczkę Vidocqa. Vidocq trafił do paryskiego półświatka jako uciekinier i z tej pozycji rozwiązał kolejne sprawy.
Pod koniec 1811 roku Vidocq założył nieoficjalną organizację „Brygada Bezpieczeństwa” (fr. Brigade de la Sûreté). W 1812 roku ministerstwo spraw wewnętrznych uznało ją jako oficjalny organ podlegający paryskiej policji. 17 grudnia tego samego roku Napoleon Bonaparte utworzył dział kryminalistyki policji (fr. Sûreté Nationale) – w kadrach znaleźli się głównie byli kryminaliści osobiście wyciągani z więzienia przez Vidocqa.
Mimo wytężonej pracy dla policji, Vidocq był nadal ścigany za fałszerstwa i nieodsiedzenie wyroku – dopiero 26 marca 1817 roku prefekt policji Jules Angles poprosił króla Ludwika XVIII o jego ułaskawienie.
W listopadzie 1820 roku Vidocq ożenił się z Jeanne-Victoire Guerin – małżeństwo trwało 4 lata, zakończone śmiercią Jeanne. W tym czasie prefekta Anglesa zastąpił jezuitaGuy Delavau – Vidocq był ciągle prześladowany z powodu sposobu pozyskiwania informacji (m.in. w domach publicznych i knajpach o słabej reputacji). Zrezygnował z pracy w 1828 roku.
Akt ślubu
28 stycznia 1830 roku ożenił się po raz kolejny, tym razem z własną siostrzenicą Fleuride’ą Maniez – para zamieszkała w Saint-Mandé; tamże otworzył papiernię, w której zatrudniał byłych więźniów. Mimo zaangażowania przedsiębiorstwo zbankrutowało zaledwie rok później. Vidocq ponownie podjął współpracę z policją – doceniony za rozwiązanie prestiżowej sprawy włamania został mianowany przez nowego prefekta Henriego Gisqueta szefem oddziału kryminalnego. Mimo tego wokół jego osoby narosła fala krytyki, pojawiły się również oskarżenia o udział we wspomnianym włamaniu – 15 lipca 1832 roku, pod pretekstem choroby żony zrezygnował ze służby.
W 1833 roku założył prywatne biuro informacyjne (fr. Le bureau des renseignements) – pierwsze na świecie biuro detektywistyczne. Zatrudniał byłych więźniów, a ich nieortodoksyjne jak na tamte czasy metody pracy wywołały falę niechęci. Prędko znalazły się dowody na nieprawomyślne postępowanie Vidocqa – w wyniku przeszukania jego domu odnaleziono dokumenty świadczące o korupcji i licznych przestępstwach, za co Vidocq trafił do więzienia. Po kilku dniach został jednak zwolniony.
Lata 1842–1843 spędził w celi, na co wpływ mogła mieć rosnąca popularność jego biura detektywistycznego, na które nieprzychylnym okiem spoglądali wpływowi oficjele państwowi. Do wcześniejszego zwolnienia przyczynili się przyjaciele – hrabia Gabriel de Berny oraz prokurator Franck-Carre.
We wrześniu 1847 roku umarła jego żona. Nie ożenił się ponownie, lecz żył z kolejnymi partnerkami w skromnych warunkach, gdyż z powodu błędnych inwestycji stracił wszystkie oszczędności. Podczas rewolucji lutowej 1848 roku wielokrotnie zmieniał stronnictwa, popierając tych, którzy dzierżyli ster władzy. Przeżył epidemię cholery w 1854 roku. Zmarł w 1857 roku, zaś o spadek po nim walczyło 11 kobiet.
Je l’aimais, je l’estimais… Je ne l’oublierai jamais, et je dirai hautement que c’était un honnête homme! Tłumaczenie: „Lubiłem go, ceniłem go… Nigdy go nie zapomnę i mogę tylko rzec, iż był uczciwym człowiekiem!”
↑EwaE.GruzaEwaE., MieczysławM.GocMieczysławM., JarosławJ.MoszczyńskiJarosławJ., Początki, zakres i zadania kryminalistyki, [w:] AdamA.Choiński (red.), Kryminalistyka czyli o współczesnych metodach dowodzenia przestępstw, Warszawa: Wolters Kluwer Polska sp. z o.o., 2020, ISBN 978-83-8187-646-9(pol.). Brak numerów stron w książce
↑Jean Savant: La vie aventureuse de Vidocq. Librairie Hachette, Paris 1973, s. 299.
Bibliografia
Bartłomiej Matusiak. Przestępca Detektywem. „21. wiek History Revue”. 04/2011. ISSN2081-9285.brak numeru strony
