Erynie

Klitajmestra budząca erynie, fragment greckiego malowidła wazowego w stylu czerwonofigurowym na kraterze z IV w. p.n.e., Luwr, Paryż

Erynie (także Eumenidy^[1]; gr. Ἐρινύες Erinýes, gr. Εὐμενίδες Eumenídes, „życzliwe”, łac. Furiae, Dirae) – w mitologii greckiej boginie i uosobienia zemsty (kary, gniewu) za wszelką nieprawość^[2] oraz wyrzutów sumienia.

Należały do najstarszych bóstw panteonu greckiego^[1]. Zrodziły się ze spadłej na Gaję (Ziemia) krwi wykastrowanego Uranosa (Niebo)^[1][3]. Zamieszkiwały Ereb (Ciemności Podziemia)^[1][4]. Ich rzymskimi odpowiedniczkami były furie^[5]. Ponieważ nie należało wymieniać ich imion, nazywano je również Eumenides („Łaskawymi”)^[6], Semnaj („Czcigodnymi”)^[7] lub Araj („Klątwami”)^[8].

W sztuce starożytnej Grecji najczęściej przedstawiano je jako uskrzydlone^[1] staruchy z wężami zamiast włosów^[1] i przekrwionymi oczami^[3]. W rękach trzymały pochodnie^[1][3] lub żmije^[3], bądź też bicze^[1] nabijane ćwiekami z brązu^[4].

Były trzy erynie:

• Alekto – (gr. Ἀληκτώ Alēktṓ) – niestrudzona
• Tyzyfone – (gr. Τισιφόνη Tisiphónē) – mścicielka, wymierzająca karę (szczególnie prześladowała zabójców)
• Megajra – (gr. Μέγαιρα Mégaira) – wroga, zawistna

Zadaniem erynii było wysłuchiwanie skarg wnoszonych przez śmiertelników na młodzież obrażającą starszych, na dzieci odnoszące się źle do rodziców, na niegościnnych gospodarzy, na właścicieli domów i radnych miejskich, którzy niewłaściwie odnosili się do petentów, przede wszystkim jednak na zabójców. Stanowiły one personifikacje wyrzutów sumienia po złamaniu tabu – początkowo tylko tabu obrazy, nieposłuszeństwa albo przemocy stosowanej wobec matki^[4].

Według Ajschylosa Orestes ścigany przez erynie za matkobójstwo decyduje się poddać sądowi Pallas Ateny, która uwalnia go od winy, a erynie ustają w pogoni za nim otrzymując przydomek „Łaskawych” (eumenid) – bóstw opiekuńczych Ateńczyków.

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Przypisy

1. Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 90. ISBN 83-04-04673-3. Cytat: „Erynie – także Eumenidy (to znaczy życzliwe – epitet pochlebny miał na celu odwrócenie od siebie ich gniewu, który mógł zostać wywołany przez wymówienie właściwego ich imienia)”.
2. wykroczenie, występek
3. Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 122. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
4. Robert Graves, przeł. Henryk Krzeczkowski: Mity greckie. Warszawa: PIW, 1967, s. 707; s. 121.
5. Pierre Grimal, op. cit., s. 107.
6. Ajschylos, Eumenidy, passim
7. Pauzaniasz, Wędrówka po Helladzie, 1.28.6
8. Ajschylos, Ofiarnice, w. 406

Bibliografia

• Ajschylos, przeł. Zygmunt Węclewski: Ofiarnice. Kraków: Zielona Sowa, 2004, s. 69. ISBN 83-7389-487-X.
• Eumenides. mythindex.com, 2007. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-01)]. (ang.).
• Erinnyes. mythindex.com, 2007. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-28)]. (ang.).
• Marek Krajewski: Erynie. Kraków: Wydawnictwo ZNAK, 2010, s. 276. ISBN 978-83-240-1360-9.
• Jonathan Littell, przeł. Magdalena Kamińska-Maurugeon: Łaskawe. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008, s. 1038. ISBN 978-83-08-04245-8.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 35250656
• LCCN: sh87000688
• GND: 118685163
• BnF: 12234179x
• SUDOC: 031048420
• J9U: 987007536784705171
• GIA: 901000235

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3898566
• Treccani: erinni
• Universalis: erinyes-eumenides
• NE.se: erinyer
• DSDE: erinyer
• Hrvatska enciklopedija: 18269