Eparchia żytomierska na tle podziału administracyjnego UKP PM
Od 1799 do 1944 obszar dzisiejszej eparchii żytomierskiej był częścią eparchii wołyńskiej. W 1944 dokonano podziału tejże eparchii, wyodrębniając m.in. eparchię żytomierską i owrucką. W momencie powstania liczyła ona 221 parafii. W ciągu kolejnych dwóch dekad władze radzieckie dokonały masowych likwidacji prawosławnych placówek duszpasterskich; w 1988 funkcjonowały jedynie 142 parafie[1]. Odrodzenie działalności eparchii nastąpiło dopiero po 1989. Arcybiskupem żytomierskim był wówczas Hiob (Tywoniuk)[1].
22 czerwca 1993 z terytorium eparchii żytomierskiej i owruckiej wyodrębniona została samodzielna eparchia owrucka. Pozostała część administratury otrzymała nazwę eparchii żytomierskiej, zaś jej zwierzchnicy mieli nosić tytuł biskupów żytomierskich i nowogrodzko-wołyńskich[1]. Pierwszym biskupem eparchii w nowych granicach został Guriasz (Kuźmenko)[1], który sprawował urząd do 2011, gdy zastąpił go Nikodem (Horenko) (od 2014 arcybiskup[3], a od 2017 metropolita[4]).