Egzemplarz obowiązkowy – nałożony na wydawców obowiązek dostarczania do określonych bibliotek nieodpłatnie druków, książek oraz dokumentów dźwiękowych i audiowizualnych.
Ustawę o egzemplarzu obowiązkowym najwcześniej wprowadziła Francja, w XVI wieku[1]. W jej ślady poszły również Anglia (1610), Szwecja (1661) i Rosja (1683)[2].
Twórcą idei egzemplarza obowiązkowego w Polsce był Michał Jerzy Wandalin Mniszech, twórca pierwszej ustawy tego typu uchwalonej w 1780 roku. Na mocy tego aktu wszyscy drukarze w Koronie mieli obowiązek wysłać za darmo jeden egzemplarz każdego wydanego przez siebie tytułu do Biblioteki Rzeczypospolitej – dawnej Biblioteki Załuskich – oraz do Biblioteki Wileńskiej z terenu Litwy[2].
W trakcie zaborów obowiązek egzemplarza obowiązkowego egzekwowany był przez biblioteki państw zaborczych. Po odzyskaniu niepodległości sprawy te regulowało Prawo Prasowe z 1919 roku.
Kolejną ustawą dotyczącą egzemplarza obowiązkowego w Polsce była ustawa z dnia 18 marca 1928 roku o bezpłatnem dostarczaniu druków dla celów bibljotecznych i urzędowej rejestracji[2].
Po II wojnie światowej przywrócono obowiązek dostarczania egzemplarzy obowiązkowych rozporządzeniem Kierownika Resortu Oświaty z 30 listopada 1944 r., a inicjatywa zainteresowania się Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego związana jest z działaniami Kazimierza Zieleniewskiego[6].
Od marca 1997 roku w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych[7] oraz wydanego na jej podstawie rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki[8] (zmienionego w czerwcu 1999 roku[9]), prawo egzemplarza obowiązkowego obowiązuje wobec wydawnictw wydawanych w kraju lub za granicą przez polskie placówki. Drukarnie polskie działające na zlecenie wydawcy zagranicznego powinny przekazać po jednym egzemplarzu do Biblioteki Narodowej i Biblioteki Jagiellońskiej. Przechowują one wieczyście jeden z otrzymywanych egzemplarzy. Pozostałe biblioteki mają obowiązek przechowywania egzemplarza obowiązkowego przez co najmniej pięćdziesiąt lat[2].
Zgodnie z ustawą z 1997 Słowacka Biblioteka Narodowa ma prawo do egzemplarza obowiązkowego. Wydawcy mają obowiązek przekazać nieodpłatnie bibliotece dwa egzemplarze wszystkich druków, czasopism w ciągu dziesięciu dni od dnia rozpoczęcia sprzedaży wydawnictwa. Dodatkowo wydawcy mają obowiązek dostarczenia kopii wydawnictw elektronicznych i audiobooków[13].
↑A. Albiniak, E. s. M. Albiniak CSDP, Początki egzemplarza obowiązkowego druków w realiach pierwszych miesięcy funkcjonowania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w 1944 roku, "Roczniki Biblioteczne" 65: 2021, s. 145-161; https://wuwr.pl/rbibl/article/view/13649/12369
Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 maja 1999 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych poszczególnych rodzajów publikacji oraz zasad i trybu i ich przekazywania (Dz.U. z 1999 r. nr 50, poz. 513).
Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 6 marca 1997 r. w sprawie wykazu bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych poszczególnych rodzajów publikacji oraz zasad i trybu ich przekazywania (Dz.U. z 1997 r. nr 29, poz. 161).
Ustawa z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 545).
.jpg)
.JPG)
.jpg)
