Dalmacjusz

Moneta (follis) Delmacjusza z portretem władcy

Delmacjusz^[a] (lub Dalmacjusz), Flavius Iulius Delmatius (ur. ok. 315, zm. 337) – bratanek Konstantyna Wielkiego, wielkorządca z tytułem cezara od 18 września 335 do 9 września 337 roku n.e.

Życie i działalność

Był synem Delmacjusza Starszego – przyrodniego brata Konstantyna Wielkiego. Jego bratem był Hannibalian. Ze względu na wrogość, jaką cesarzowa Helena okazywała potomstwu swej rywalki Teodory, przyrodnie rodzeństwo Konstantyna żyło długie lata z dala od cesarskiego dworu – w Akwitanii. Zarówno Delmacjusz, jak i Hannibalianus otrzymali gruntowne wykształcenie w Tolosie u sławnego galijskiego retora Eksuperiusza^[1]. Sytuacja rodziny zmieniła się w drugiej połowie lat dwudziestych IV wieku, gdy Delmacjusz ojciec zaczął zyskiwać rosnący wpływ na starszego brata, a Konstantyn obdarzył go m.in. starorzymskim tytułem cenzora.

Delmacjusz młodszy w 333 r. otrzymał z woli stryja konsulat. Kiedy w 335 r. cesarz ustalił nowe zasady podziału imperium, polecił ogłosić go cezarem „mimo silnego sprzeciwu wojska”^[2] i wyznaczył na wielkorządcę Tracji i Macedonii z Achają^[3]. Wraz z bratem otrzymał też od niego prawo noszenia szkarłatnej szaty zdobionej złotem i używania tytułu nobilissimus (najszlachetniejszy)^[4], co od początku stwarzało płaszczyznę skonfliktowania go z cesarskimi synami. Rezydował zapewne w Naissus^[5], skąd skuteczniej mógł bronić granicy przed grożącymi napadami Gotów^[6]. Jeszcze w tym samym roku Delmacjusz wykazał swe zdolności administracyjne tłumiąc rebelię na Cyprze i likwidując tam uzurpację Kalocerusa^[7].

Został zamordowany we wrześniu 337 r., być może na polecenie lub z milczącym przyzwoleniem jednego z synów-następców – Konstancjusza II, zainteresowanego usunięciem dodatkowych kandydatów do władzy cesarskiej^[8]. Eutropiusz mówi wprost o spisku zawiązanym przez żołnierzy i kuzyna Konstancjusza^[9], do którego części wschodniej cesarstwa należały ziemie zarządzane przez Delmacjusza, co w zarodku stwarzało sytuację konfliktową. O ile Aureliusz Wiktor wyraża wątpliwość co do inspiratora morderstwa^[10], to Zosimos formułuje wyraźne oskarżenie pod adresem nowego cesarza^[11]. Późniejsze jego rządy wykazały, że podejrzliwy i zawistny Konstancjusz mógł obawiać się zdolniejszego i cieszącego się publicznym uznaniem konkurenta jako poważnego rywala w walkach następców o jedynowładztwo, tym bardziej, że zamiarem Konstantyna był podział imperium pomiędzy czterech następców z uwzględnieniem bratanka.

Podobnie jak zgładzony wcześniej Kryspus, Delmacjusz w opinii współczesnych uchodził za prawego i utalentowanego sukcesora o dużych zdolnościach wodzowskich i dyplomatycznych^[b].

Uwagi

1. Właściwa forma imienia poświadczona inskrypcjami (Dietmar Kienast i in.: Römische Kaisertabelle, dz. cyt., s. 294), a przede wszystkim zabytkami numizmatycznymi z 13 mennic cesarstwa, na których występuje wyłącznie jako FL(avius)•IVL(ius)•DELMATIVS względnie w skróceniu jako FL•DELMATIVS (Patrick M. Bruun: Roman Imperial Coinage, t. VII (Constantine & Licinius), dz. cyt., passim; Stewart Westdal: Dictionary of Roman Coins Inscriptions. Rockville Centre: Sanford Durst, 1995, s. 55; Björn Ralph Kankelfitz: Römische Münzen von Pompeius bis Romulus, dz. cyt., s. 483). W tej postaci również w Epitome de Caesaribus 41,15.
2. „Odznaczał się wrodzonymi zdolnościami zapowiadającymi największe powodzenie oraz był bardzo podobny do swego stryja” (Eutropiusz, Breviarium ab Urbe condita 10,9).

Przypisy

1. Poświadczone przez Auzoniusza w Commemoratio professorum Burdigalensium 17,8–11.
2. Aureliusz Wiktor, Liber de caesaribus 41,15: „obsistentibus valide militaribus”.
3. Słownik cesarzy rzymskich, dz. cyt., s. 248.
4. Zosimos, Historia nova II 39,2.
5. Zdaniem Timothy D. Barnesa (The New Empire of Diocletian and Constantine. Cambridge (Mass.)-London: Harvard University Press, 1982, s. 87).
6. Por. Anonymus Valesianus 35.
7. Brewiaria dziejów rzymskich, dz. cyt, s. 132 (przypis).
8. Epitome de Caesaribus (40,18) mówi o śmierci rąk żołnierzy.
9. Breviarium ab Urbe condita 10,9.
10. Liber de caesaribus 41,22.
11. Historia nova II 40,2.

Bibliografia

• Björn Ralph Kankelfitz: Römische Münzen von Pompeius bis Romulus. Augsburg: Battenberg, 1996, s. 483-484 ISBN 3-89441-224-0
• Słownik cesarzy rzymskich (red. nauk. Jan Prostko-Prostyński). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001 ISBN 83-7177-185-1
• Dietmar Kienast i in.: Römische Kaisertabelle. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2017, s. 294, ISBN 978-3-534-26724-8
• Patrick M. Bruun: Roman Imperial Coinage, t. VII (Constantine & Licinius). London: Spink & Son, 2003
• Brewiaria dziejów rzymskich: Sekstus Aureliusz Wiktor – Eutropiusz – Festus (red. Przemysław Nehring). Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 2010 ISBN 978-83-235-0416-0
• Zosimos: Nowa historia. Przeł. Helena Cichocka. Warszawa: Instytut Wyd. Pax, 2012 ISBN 978-83-211-1923-6

Linki zewnętrzne

• Michael DiMaio: "Dalmatius Caesar (335-337 A.D)" w De Imperatoribus Romanis