Cenzus

Cenzus (łac. census: oszacowanie majątku; obliczenie, spis ludności; por. censor) – zapisanie obywateli do pewnej kategorii majątkowej, do listy opodatkowanych lub uprawnionych^[1].

Stanowi ograniczenie w prawie wyborczym, wobec służby wojskowej, administracyjnej, publicznej etc., relatywne do określonej grupy społeczeństwa.

Historyczne rodzaje cenzusów

• domicylu (konieczność stałego miejsca zamieszkania w danym kraju przez określony czas, obecnie występuje w Stanach Zjednoczonych: osoba ubiegająca się o urząd prezydenta musi się na ich terytorium urodzić i zamieszkiwać USA od co najmniej 14 lat przed wyborami)
• majątkowy (posiadanie własności ziemskiej, wysokość osiąganego dochodu bądź płaconych podatków)
• językowy (np. kandydat na baszkana Gagauzji musi znać język gagauski)
• klasowy (polityczny)
• płci
• pochodzenia (odbierający prawa wyborcze np. Żydom)
• rasy (np. w III Rzeszy)
• służby w wojsku
• wykształcenia (wykluczanie analfabetów, np. tzw. mała matura^[2]; czasem wymagane wykształcenie wyższe)
• wyznaniowy (wykluczający protestantów w krajach katolickich i katolików w krajach protestanckich, np. w Anglii)
• zawodowy
• zasługi
• zaufania obywateli (stosowany w polskiej ordynacji wyborczej do Senatu z 1935)

Współczesne cenzusy występujące w większości państw demokratycznych

• obywatelstwa
• wieku
• pełni władz umysłowych

W Polsce

W polskim prawie wyborczym (prawo konstytucyjne, ordynacja wyborcza) jedynymi ograniczeniami (cenzusami) jest warunek posiadania obywatelstwa polskiego, odpowiedniego wieku oraz posiadanie pełni praw publicznych – czynne prawo wyborcze przewiduje ukończenie wieku 18 lat. Analogiczne ograniczenia występują w biernym prawie wyborczym, z tym że cenzus wieku jest różny dla wyborów do różnych władz i instytucji (Prezydent RP, posłowie na Sejm, senatorowie, europosłowie, prezydenci miast, burmistrzowie i wójtowie, radni rad gminnych / miejskich, powiatowych oraz sejmików wojewódzkich, radni rad dzielnic i osiedli, członkowie rad sołeckich, sołtysi) – od 18 do 35 lat.

Zobacz też

Zobacz hasło cenzus w Wikisłowniku

• census

Przypisy

1. Joachim Bartoszewicz: Podręczny słownik polityczny. Do użytku posłów, urzędników państwowych, członków ciał samorządowych i wyborców, s. 95.
2. W dwudziestoleciu międzywojennym używane było w Wojsku Polskim II RP określenie „z cenzusem” dodawane do stopnia wojskowego, np. „kapral z cenzusem”, „plutonowy z cenzusem”. Określenia te oznaczały tych żołnierzy, którzy legitymowali się wykształceniem cywilnym na poziomie co najmniej gimnazjalnym. Określenie to nie było równoważne z tytułem podchorążego, który żołnierz otrzymywał dopiero po ukończeniu stosownego kursu. Obecnie określenia „z cenzusem” się nie stosuje, a tytuł podchorążego otrzymuje każdy słuchacz wyższej szkoły wojskowej.