Centralny Dom Towarowy w Warszawie

Centralny Dom Towarowy

nr rej. 29.09.2006, SRO10922
Biurowiec Cedet, widok od strony Alej Jerozolimskich
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Krucza 50
Typ budynku	dom towarowy
Styl architektoniczny	modernizm
Architekt	Zbigniew Ihnatowicz Jerzy Romański
Ukończenie budowy	22 lipca 1951[1]
Ważniejsze przebudowy	2018
Właściciel	Centrum Development & Investements Polska Sp. z o.o.
Położenie na mapie Warszawy Centralny Dom Towarowy
Położenie na mapie Polski Centralny Dom Towarowy
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Centralny Dom Towarowy
52°13′52,55″N 21°01′00,88″E
Strona internetowa

Logo Centralnego Domu Towarowego

Stoisko z konfekcją w latach 50. XX w.

Centralny Dom Towarowy^[2][3] (CDT), Centralny Dom Dziecka, Dom Towarowy „Smyk”, od 2018 budynek biurowy Cedet – budynek domu towarowego znajdujący się w Warszawie, pierwotnie pod adresem ul. Bracka 15/19, obecnie ul. Krucza 50.

Budynek został zaprojektowany w latach 1947–1948 przez Zbigniewa Ihnatowicza oraz Jerzego Romańskiego i otwarty 22 lipca 1951 jako Centralny Dom Towarowy^[1]. W 1971 przeniesiono tam Centralny Dom Dziecka, mieszczący się wcześniej w Domu Towarowym Braci Jabłkowskich^[4]. Po zakończonej w 2018 przebudowie budynek biurowy Cedet.

CDT był przykładem architektury powojennego modernizmu. Gmach ukończono już po wprowadzeniu doktryny realizmu socjalistycznego (1949), przez co jego forma architektoniczna spotkała się z ostrą krytyką^[5]. Budynek był jak na ówczesne czasy bardzo nowoczesny i funkcjonalny.

Opis

Lata 1951–2014

Był to jeden z pierwszych budynków w PRL wyposażonych w podziemny garaż. Obiekt wolnostojący, składający się z trzech brył. Pierwsza ustawiona była frontem do Al. Jerozolimskich i będąca całkowicie przeszklonym budynkiem unoszącym się w powietrzu nad ziemią na słupach z żelazobetonu (fr. pilotis), druga w zamierzeniu miała być halą spożywczą ułożoną w kierunku północnym, trzecia zaś miała być biurowcem usytuowanym od strony ulicy Widok. Budynek miał wielkie dębowe okna ze szkłem giętym. Zainstalowano w nim niestosowane dotychczas w Polsce urządzenia przeciwsłoneczne. Na południowej stronie elewacji przewidziano umieszczenie specjalnej konstrukcji na reklamy i urządzenia przeciwpożarowe. Budynek zrealizował w pełni pięć zasad architektury nowoczesnej Le Corbusiera. Budynek zapisał się w historii jako wybitne dzieło funkcjonalizmu w architekturze polskiej XX wieku^[6].

Fasada od strony Al. Jerozolimskich była ozdobiona neonem w kształcie serpentyny zakończonej strzałką oraz ułożonymi pionowo literami „CDT”. Neon został zaprojektowany i wykonany w 1956 w NRD^[7]. Wnętrza budynku były przestronne i dobrze doświetlone, dzięki całkowitemu przeszkleniu wszystkich kondygnacji aż do czasu przebudowy, kiedy wymieniono przezroczyste szyby na przyciemniane.

W kwietniu 1952 na szóstym piętrze budynku otwarto restaurację „Stolica”^[8].

Na antresoli budynku znajduje się taras z widokiem na Al. Jerozolimskie, dawniej wykorzystywany przez popularną kawiarnię. Budynek jest również wyposażony w taras na dachu płaskim, który wykorzystywano w czasach PRL do organizowania pokazów mody^[9].

W środku budynku komunikacja była zapewniona poprzez 6 ośmioosobowych wind, a każde piętro wyposażone było w niezależne od pozostałych schody ruchome, były to drugie ruchome schody w Warszawie. Budynek posiadał również 4 windy towarowe. Dogodne wyjścia zapewniały 4 klatki schodowe, z których 2 skrajne, jako schody bezpieczeństwa, wyprowadzały bezpośrednio na ulice Bracką i Kruczą. W holu części handlowej przewidziano terakotę, na piętrach posadzkę dębową, a w podziemiach podłogę z betonu wzmacnianego szkłem lub stalowymi opiłkami.

Autorem logotypu CDT był Karol Śliwka^[10]. Część wystroju wnętrz, m.in. kawiarnię na antresoli, restaurację i dancing „Stolica”, zaprojektował architekt Jan Poliński^[11].

W latach 60. XX wieku Centralny Dom Towarowy był największym sklepem w Warszawie^[12]. W dwóch budynkach i podziemnych magazynach pracowało ok. 2000 osób^[12].

W niedzielę, 21 września 1975 roku ok. 20:00 w budynku wybuchł pożar^[13]. Zapaliło się szóste piętro z dywanami, wykładzinami podłogowymi i tkaninami^[13]. Pożar przeniósł się na niższe piętra i objął trzy piętra budynku. Pożar opanowano około północy, jednak jeszcze ok. 8.00 rano 6 sekcji straży pożarnej likwidowało ostatnie ogniska pożaru^[13].

Za przyczynę pożaru przyjęto zatarcie łożysk niewyłączonego mechanizmu schodów ruchomych. Podczas remontu zmieniono wiele z pierwotnego wyglądu budowli. Uproszczono fasadę i zrezygnowano z detali wykończenia. Odbudowany po pożarze budynek oddano do użytku 25 listopada 1977^[14].

Po remoncie dawny Centralny Dom Dziecka nazywano „Smyk” i stał się częścią Domów Towarowych Centrum. W 2000 roku DH Smyk został wydzielony ze spółki Domy Towarowe Centrum i powołano spółkę Smyk Sp. z o.o., która utworzyła markę sklepów z artykułami dla dzieci.

W 2006 główna bryła budynku (bez skrzydła biurowego i niskiej części mieszczącej delikatesy) została wpisana do rejestru zabytków^[15].

Cedet

W 2014 nowy właściciel nieruchomości, spółka Immobel, rozpoczął przebudowę budynku na biurowiec^[16]. Obiekt został zburzony z wyjątkiem konstrukcji żelazobetonowej od strony Alej Jerozolimskich^[16]. Tak duży zakres wyburzeń wywołał krytykę znawców architektury^[15]. Zaakceptował ją jednak wcześniej stołeczny konserwator zabytków, uznając, że był to jedyny fragment oryginalnej konstrukcji, który w niezmienionym kształcie przetrwał pożar w 1975^[16].

Budynek pod nazwą Cedet został oddany do użytku w maju 2018^[17]. Dobudowano do niego nowe skrzydło od strony północnej^[15]. Około 7 tys. m² przeznaczono na handel i usługi, a 15 tys. m² na biura^[15]. Na fasadzie odtworzono neon, a wewnątrz gmachu głównego, od drugiego piętra w górę, powstało patio^[15].

Budynek w kulturze masowej

• Centralny Dom Towarowy pojawia się na kartach powieści Zły (1955) Leopolda Tyrmanda – m.in. tutaj ma miejsce finał pościgu Złego za Filipem Merynosem^[18].

• Jedna ze scen filmu Lekarstwo na miłość odbywa się na tarasie kawiarni na antresoli budynku.

• Oryginalne wnętrza CDT-u przed przebudową można zobaczyć w barwnym fragmencie czarno-białego filmu Ósmy dzień tygodnia^[19].

Galeria

• 
  Budowa Centralnego Domu Towarowego, 1950
• 
  Centralny Dom Towarowy w latach 60.
• 
  Delikatesy
• 
  Budynek nocą w perspektywie ulicy Kruczej, lata 60.

Przypisy

1. Krzysztof Jabłoński i in.: Warszawa: portret miasta. Warszawa: Arkady, 1984, s. strony nienumerowane (Kronika odbudowy, budowy i rozbudowy 1945−1982). ISBN 83-213-2993-4.
2. Andrzej K. Olszewski: Dzieje sztuki polskiej 1890–1980 w zarysie. Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1988, s. 78. ISBN 83-223-2124-4.
3. Encyklopedia Warszawy. Bartłomiej Kaczorowski (red. prowadzący). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 98. ISBN 83-01-08836-2.
4. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 792. ISBN 83-01-08836-2.
5. Krzysztof Mordyński, CDT – maszyna do kupowania, „Stolica” 2009, nr 12, s. 12–14.
6. "Architektura betonowa" Dariusz Kozłowski Kraków 2001, s. 27
7. Tomasz Urzykowski. Neonowa serpentyna jak 62 lata temu. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 16 stycznia 2018. 
8. Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie Kalendarz Ilustrowany 1959”, s. 65, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
9. Anna Cymer: Centralny Dom Towarowy. culture.pl, styczeń 2018. [dostęp 2021-12-22].
10. HalinaH. Filek-Marszałek HalinaH., KatarzynaK. Kolska KatarzynaK., Marszałek, ten od Reksia: o Lechosławie Marszałku, słynnym twórcy słynnego pieska, i życiu z bohaterami filmów rysunkowych opowiada Helena Filek-Marszałek, Poznań: Publicat Wydawnictwo, 2022, s. 83, ISBN 978-83-271-2634-4 [dostęp 2024-02-04] .
11. Jan Poliński, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [online], Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny [dostęp 2024-04-17] . Wersja drukowana: Polski Słownik Biograficzny, t. XXVII, Instytut Historii PAN, 1982–1983 .
12. Stefan Sosnowski: 500 zagadek o Warszawie. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1965, s. 186.
13. Grzegorz Sołtysiak, Jerzy S. Majewski: Warszawa. Ballada o okaleczonym mieście. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Baobab, 2006, s. 248. ISBN 978-83-7626-380-9.
14. Krzysztof Jabłoński i in.: Warszawa: portret miasta. Warszawa: Arkady, 1984, s. strony nienumerowane (Kronika odbudowy, budowy i rozbudowy 1945−1982). ISBN 83-213-2993-4.
15. Tomasz Urzykowski. Nowy Cedet świeci po staremu. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 7 maja 2018. 
16. Michał Wojtczuk. Cedet w rok wyskoczy z ziemi. „Gazeta Stołeczna”, s. 5, 18 sierpnia 2016. 
17. Tomasz Urzykowski. Czy nowy Cedet to jeszcze Cedet?. „Gazeta Stołeczna”, s. 9, 18 maja 2018. 
18. Leopold Tyrmand: Zły. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1990, s. 589. ISBN 83-07-01982-6.
19. Fototeka [online], fototeka.fn.org.pl [dostęp 2020-07-08]  (pol.).

Bibliografia

• http://warszawa.naszemiasto.pl/wydarzenia/922509.html naszemiasto.pl
• Ognisty wrzesień 1975 ŻycieWarszawy.pl
• Architektura Nr 4 z 1952
• Architektura Nr 5 z 1948
• Architektura Nr 6 z 1958
• Express Wieczorny 19.07.1951
• Express Wieczorny 21.07.1951
• Express Wieczorny 24 27.12.1964
• Express Wieczorny 26.07.1951
• Express Wieczorny 28.11.1948
• Stolica Nr 3 z 1952
• Stolica Nr 15 z 1951
• Życie Warszawy 19.07.1951
• Życie Warszawy 21.09.1975
• Życie Warszawy 23.09.1975
• Życie Warszawy 31.01.1950
• Życie Warszawy 28.11.1948
• T. Przemysław Szafer „Współczesna architektura polska”, Warszawa 1988, Arkady, s. 55–57

Kontrola autorytatywna (budynek):

• PLWABN: 9810816542405606