Budynek został wzniesiony w latach 1834–1854 na potrzeby szkoły parafialnej, na miejscu wcześniejszego budynku szkolnego (zbudowanego prawdopodobnie po 1466 roku)[1].
Szkoła parafialna w Bydgoszczy
Nie jest znana dokładna data powstania szkoły parafialnej w Bydgoszczy, ale jej początki wiąże się z powstaniem parafii bydgoskiej. Pierwsza wiadomość o możliwości istnienia w mieście szkół[2] pochodzi z przywileju lokacyjnego z 1346 r.[3] Szkoła funkcjonowała zapewne od drugiej połowy XIV w., bo do grona jej absolwentów należeli studenci z Bydgoszczy, spotykani na Uniwersytecie Krakowskim już od 1419 r.[4] W XV wieku szkoła parafialna była instytucją mocno osadzoną w krajobrazie miasta oraz w świadomości jego mieszkańców. Z 1466 r. pochodzi wiadomość o powierzeniu nauczycielom i uczniom oprawy muzycznej (śpiew) nabożeństw bractwa Bożego Ciała przy kościele farnym[3]. Szkoła znajdowała się wówczas w budynkach zlokalizowanych na zachód od kościoła farnego.
W XV w. bydgoską szkołą kierowała jedna osoba, a w wieku XVI oprócz rektora źródła wymieniają innych nauczycieli. W 1532 r. uczyło się w niej około 150 chłopców. Była to jak na tamte czasy dość duża szkoła. Wszystkie sprawy dotyczące organizacji, administracji i zaopatrzenia znajdowały się w rękach proboszcza bydgoskiego. Za jego zgodą, opiekę nad jednostką sprawowała rada miejska. Tytułem uposażenia wypłacano z kasy miejskiej 12 złotych polskich rocznie. W XVIII w. rada miejska przejęła w całości ciężar utrzymania szkoły: opłacała nauczyciela, zapewniała sprzęt i opał[3]. Bydgoska szkoła parafialna działała nieprzerwanie przez cały okres staropolski, a jej kondycja pozostawała w ścisłym związku z rozwojem gospodarczym miasta[3].
Nauczanie w bydgoskiej szkole parafialnej było dwustopniowe. Stopień niższy (trivium) obejmował naukę gramatyki, retoryki oraz dialektyki. Przede wszystkim chodziło jednak o nauczanie języka łacińskiego. Wyższy stopień (quadrivium) obejmował naukę arytmetyki, geometrii, muzyki i astronomii. Głównym zadaniem szkoły było kształcenie młodzieży, która później przysposabiała do pełnienia obowiązków kapłańskich. Od XV wieku, wraz z rozwojem miasta jej rola zmieniała się jednak na korzyść umiejętności „świeckich” potrzebnych mieszczaninowi w życiu codziennym, tj. rachowania, przeliczeń miar i pieniędzy oraz czytania i pisania w języku łacińskim. Szkoła przygotowywała również uczniów do kontynuowania nauki w szkołach katedralnych, kolegiackich, a w późniejszym czasie do studiów uniwersyteckich[3]. Zmierzch świetności szkoły zaczął się w XVII w., kiedy opuszczali ją stopniowo synowie zamożnych mieszczan, skuszeni perspektywami nauki w miejscowym kolegium jezuickim lub zamiejscowych gimnazjach akademickich o ustalonej renomie (gdańskim, elbląskim, toruńskim i chełmińskim)[4].
Według opisu wizytacyjnego z 1595 r. zajęcia szkolne odbywały się w murowanym budynku szkolnym, który zawierał kilka izb. Budynek ten usytuowany był po zachodniej stronie kościoła farnego, na obrzeżu przykościelnego cmentarza, w miejscu zajmowanym obecnie przez kamienicę przy ulicy Przyrzecze 2. W 1699 r. budynek był już zrujnowany, wobec czego ówczesny komendarz farny urządził w nim oborę dla zwierząt, a uczniów przeniesiono do jednoizbowego budynku, wzniesionego dla nich przy wschodnim murze zakrystii. W izbie stały ławki i kaflowy piec[4]
Po powołaniu w 2004 r. diecezji bydgoskiej i uzyskaniu w 2007 r. na siedzibę Wyższego Seminarium Duchownego zabytkowego budynku przy ul. Grodzkiej 18, Prymasowski Instytut został tam przeniesiony. W szachulcowym budynku dawnej szkoły parafialnej pozostała biblioteka Prymasowskiego Instytutu Kultury Chrześcijańskiej[1]. W 2022 budynek poddano remontowi[6].
Architektura
Budynek jest szachulcowy, z otynkowanymi wypełnieniami ceglanymi. Wzniesiony na planie prostokąta na kamiennej podmurówce, z sienią przelotową na osi oraz niewielką nowszą przybudówką przy elewacji południowej. Posiada niewielką piwnicę w części frontowej oraz użytkowe poddasze. Nakryty jest dachem dwuspadowym, naczółkowym[1].
Wewnątrz zachowany jest pierwotny układ pomieszczeń. W sieni i na poddaszu odsłonięto drewnianą konstrukcję ścian[1]. Ściany są zwieńczone drewnianym gzymsem okapowym[6].
↑w dokumencie lokacyjnym Bydgoszczy jest mowa o szkołach (scholas), a nie o szkole (scholavi)
↑ abcdeGuldon Zenon, Kabaciński Ryszard: Szkice z dziejów dawnej Bydgoszczy XVI–XVIII w. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Popularnonaukowe nr 9. Bydgoszcz 1975
↑ abKutta Janusz. Wikariusz biskupi prymasa Polski w Bydgoszczy. [w.] Kronika Bydgoska – tom specjalny wydany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II w Bydgoszczy. Bydgoszcz 1999
