PROFILBARU.COM

Brzóza
	wieś
	; Kościół św. Barłomieja w Brzózie
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	kozienicki
Gmina	Głowaczów
Liczba ludności (2023)	1359
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-903
Tablice rejestracyjne	WKZ
SIMC	0619188
	Położenie na mapie gminy Głowaczów Brzóza
	Położenie na mapie Polski Brzóza
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Brzóza
	Położenie na mapie powiatu kozienickiego Brzóza
	51°36′01″N 21°20′48″E/51,600278 21,346667
	Multimedia w Wikimedia Commons

Brzóza

Brzóza – wieś sołecka^[4] w Polsce, położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Głowaczów^[5]^[6], na skraju Puszczy Kozienickiej, wzdłuż drogi krajowej nr 48.

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa radomskiego.

Przez Brzózę przebiega pieszy szlak im. Witaliusza Demczuka.

Wieś królewska Brzoza, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego^[7]. Do 1954 roku siedziba gminy Brzóza.

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Bartłomieja^[8].

Integralne części wsi

Integralne części wsi Brzóza^[5]^[6]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0619194	Buszyna	część wsi
0619202	Cegielnia	część wsi
0619219	Dukt	część wsi
0619225	Gajki	część wsi
0619231	Głogowa	część wsi
0619248	Lipy	część wsi
0619254	Parcela	część wsi
0619260	Piaski	część wsi
0619277	Przecinka	część wsi
0619283	Sokoły	część wsi
0619290	Trawka	część wsi

Historia

Brzóza to wieś królewska, lokowana w XIV wieku. Przez dłuższy czas miała charakter puszczański. W XVI wieku na 44 kmieci notowano 24 bartników. W 1768 Brzózę − na mocy uchwały sejmowej − otrzymał, w zamian za Falęcice i Nową Wieś Warszawską, kuchmistrz koronny, marszałek Sejmu Rozbiorowego Adam Poniński.

W 1778 roku wieś została wykupiona przez Piotra Ożarowskiego i do 1910 pozostawała własnością rodu. Ożarowscy znacząco rozwinęli dobra – urządzali stawy, utwardzali drogi, rozwijali hodowlę, rolnictwo oraz rzemieślnictwo. Król Stanisław August Poniatowski w 1781 nadał Brzózie przywilej odbywania targów (w każdy wtorek i czwartek). Piotr Ożarowski wybudował w Brzózie murowany pałac. Synowie Piotra – Stanisław i Adam założyli w pobliżu kolonie – obecne wsie Ursynów, Stanisławów oraz Cecylówkę, odrestaurowali pałac wg projektu Adolfa Loewe, założyli również szkółkę i aptekę dla włościan. Ożarowscy planowali przekształcić Brzózę w miasto, czego śladem jest układ przestrzenny z centralnie usytuowanym rynkiem. Dynamicznie rozwijające się dobra Ożarowskich zaczęto nazywać Państwem Brzóskim.

W roku 1910 majątek nabyła rodzina Heydlów. Najpierw właścicielem był Zdzisław, a następnie jego syn Wojciech, do którego Brzóza należała do 1941 roku. Rodzina Heydlów doznała wielu represji z powodu niemieckich korzeni. Zdzisław Heydel w czasie I wojny światowej został przez władze rosyjskie posądzony o szpiegostwo i wraz z rodziną wywieziony do Moskwy, skąd wrócił w 1917. Podczas okupacji niemieckiej Adam w wyniku działalności konspiracyjnej został aresztowany (wraz z bratem Wojciechem) w majątku w Brzózie. Obydwaj ponieśli śmierć w obozie Auschwitz-Birkenau.

Po wojnie dobra brzóskie zostały rozparcelowane. W latach 1964–1966 w miejscu wyburzonego pałacu powstała szkoła tysiąclatka.

Zabytki

We wsi znajduje się neogotycka, jednonawowa świątynia pw. św. Bartłomieja. Powstała ona (w miejscu spalonego w pożarze 6 października 1845 roku drewnianego kościoła) w latach 1854–1856^[9] staraniem gen. Adama Ożarowskiego pod nadzorem Ignacego Leopolda Essmanowskiego. W kościele znajduje się barokowa, rzeźbiona w drewnie ambona z XVIII wieku, sprowadzona z opactwa cystersów w Oliwie. Z Oliwy pochodzi także cykl płaskorzeźb dłuta Andrzeja Götckena z 1635 roku. Dzwon kościelny pochodzi z połowy XIX wieku.
Przy drodze do Ryczywołu znajduje się pochodząca z początków XIX wieku figura św. Jana Nepomucena.
W 1944 roku spalony został neogotycki pałac, wybudowany w połowie XIX wieku dla Adama Ożarowskiego^[10]. W dawnym przypałacowym parku zachowały się pojedyncze okazy starych buków i jesionów, oraz stawy na rzeczce Brzósce. Obecnie część parku zajmuje szkoła.
Przy rynku znajduje się klasycystyczny pomnik na pamiątkę misji w 1839 roku oraz figurka z tablicą upamiętniającą mieszkańców Brzózy poległych w wojnie polsko-bolszewickiej.
Przy drodze do Sewerynowa rośnie 346 lip i kasztanowców, aleja ta uznana została za pomnik przyrody.

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 11852
↑ Raport o stanie gminy Głowaczów w 2023. Liczba mieszkańców w dn. 31.12.2023 s. 10,11
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 99 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ Strona gminy, sołectwa
↑ ^a ^b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ ^a ^b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
↑ Opis parafii na stronie diecezji
↑ Józef Gacki. Nowy kościół i dwie 50-letnice w Brzózy. „Pamiętnik religijno-moralny”, s. 545-552, 1856.
↑ Brzóza [online], Polskie Zabytki [dostęp 2023-06-05] .

Bibliografia

Brzóza, [w:] Danuta LucynaD.L. Delekta Danuta LucynaD.L., KrzysztofK. Zając KrzysztofK., Tradycja Mazowsza – powiat kozienicki. Przewodnik subiektywny, Warszawa: Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki, 2010, s. 57-60 .
JanJ. Wiśniewski JanJ., Dekanat kozienicki, Radom: Jan Kanty Trzebiński, 1913, s. 4-15 .
KarolK. Piasecki KarolK., Radomskie szlaki piesze, Warszawa 1990, ISBN 83-7005-279-7 .
Kozienicki Park krajobrazowy. Mapa turystyczna, Kozienice: DTPsystem, ISBN 83-917680-0-7 .

Linki zewnętrzne

Brzóza (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 422 .
Niezależna Brzóza. [dostęp 2022-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-29)].
Historia Szkoły. Zespół Szkół Ogólnokształcących w Brzózie. [dostęp 2013-03-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-20)].