W 1797 roku trwała wojna Wielkiej Brytanii z Francją w ramach działań I koalicji antyfrancuskiej. Dowódcy francuscy chcieli przechylić szalę zwycięstwa poprzez wysadzenie na wybrzeżu Anglii silnego desantu, jednak przy przewadze floty brytyjskiej było to bardzo ryzykowne. W tym samym roku do wojny po stronie Francji przystąpiły Hiszpania i Holandia. Francuzi by zapewnić sobie panowanie na morzu postanowili flotę hiszpańską przebazować do Brestu.
Przed starciem
Brytyjska Flota Morza Śródziemnego, w chwili wypowiedzenia wojny, była liczebnie słabsza od połączonej floty francusko-hiszpańskiej - liczyła zaledwie 15 okrętów liniowych wobec 38 okrętów, które na tym akwenie mogły wystawić siły francusko-hiszpańskie. Spowodowało to wycofanie się sił brytyjskich z Korsyki oraz Elby.
Na początku 1797 roku flota hiszpańska złożona z 27 okrętów liniowych wypłynęła z Kartageny jako osłona konwoju statków handlowych zdążających do Kadyksu. Głównym jednak celem rejsu było dołączenie do floty francuskiej stacjonującej w Breście. 1 lutego flota adm. Córdoby zawinęła do Kartageny, gdzie oczekiwała na pomyślny wiatr.
Flota brytyjska złożona z 10 okrętów liniowych pod dowództwem admirała Jervisa, wypłynęła z ujścia rzeki Tag na początku lutego celem przechwycenia floty hiszpańskiej, jednak głównodowodzący nie miał pełnego rozeznania w wielkości sił hiszpańskich.
6 lutego w rejonie Przylądka św. Wincentego, do floty admirała Jervisa dołączyła eskadra 5 okrętów liniowych pod dowództwem kontradmirałaWilliama Parkera.
11 lutego fregata HMS "Minerva" dokonała rozpoznania sił hiszpańskich i dwa dni później informacje przekazano admirałowi Jervisowi.
14 lutego rano admirał Jervis otrzymał wiadomość, że flota hiszpańska opuściła port i płynie z wiatrem na północny zachód w odległości 35 mil od sił brytyjskich.
Bitwa
Nelson odbiera poddanie się okrętu "San José". Mal.: Daniel Orme
Gdy doszło do spotkania flot okazało się, że okręty hiszpańskie płyną w dwóch oddzielnych grupach w dość luźnym szyku.
W pierwszej grupie szło 7 okrętów pod dowództwem admirała Bonaventuro Moreno, a za tą grupą płynęły siły główne admirała Cordoby.
Jervis, nie zważając na przewagę zespołu hiszpańskiego, ruszył w sztywnym szyku liniowym tak, by wykorzystać podział floty hiszpańskiej i wpłynąć w lukę pomiędzy obie grupy okrętów hiszpańskich i zniszczyć przynajmniej jedną z nich.
Gdy Anglicy wpłynęli pomiędzy obie grupy, dokonali zwrotu, chcąc okrążyć okręty hiszpańskiej straży tylnej. Na ten zwrot grupa admirała Moreno odpowiedziała nawrotem, by z kolei okrążyć tylną straż floty angielskiej; do tego manewru przyłączył się admirał Cordoba płynący z siłami głównymi po nawietrznej.
Jednak znajdujący się na trzecim od końca okręcie liniowym, HMS "Captain", komandor Horatio Nelson dostrzegł niebezpieczeństwo i łamiąc regulamin wyszedł z szyku na wiatr, a za nim poszły pozostałe 2 okręty jego straży tylnej.
W tej chwili HMS "Captain" dostał się pod ogień aż 6 okrętów hiszpańskich. w tym największego, ówcześnie 130 działowego, "Santísima Trinidad". Pod ogniem Nelson skierował swój okręt na najbliższy 80 działowy "San Nicolás", osłabiony ogniem okrętu liniowego HMS "Excellent" pod dowództwem komandora Collingwooda, po czym dokonał śmiałego abordażu, a następnie, z jego pokładu, dokonał dalszego abordażu większego 112-działowego "San José", zdobywając oba okręty.
Powstrzymanie przez Nelsona hiszpańskiej kolumny dało czas Jervisowi na dogonienie i skuteczny atak przeciwko straży tylnej floty hiszpańskiej. Tym samym manewr dokonany przez Nelsona dał pełne zwycięstwo flocie brytyjskiej, mimo niemal dwukrotnej przewagi Hiszpanów. Zwycięstwo angielskie zostało przypieczętowane zdobyciem 4 okrętów oraz zawróceniem pozostałych okrętów hiszpańskich do Kadyksu i odstąpienia od planów połączenia z flotą francuską.
Znaczenie bitwy
Bitwa była pierwszym odstąpieniem od użycia taktyki liniowej, która narzucała sztywny plan bitwy bez możliwości manewru. Spowodowała też, że stojąca przez następne dwa lata i naprawiająca uszkodzenia w Kadyksie flota hiszpańska nie mogła dołączyć do floty francuskiej, a tym samym Francuzi musieli odstąpić od planów desantu na Wielką Brytanię.
Główny bohater bitwy, komandor Nelson, pomimo złamania szyku okrętów (co mogło prowadzić do skazania na wydalenie ze służby jak w przypadku admirała Thomasa Mathewsa[1]), został w rezultacie bitwy odznaczony Orderem Łaźni. Późniejszy awans na stopień kontradmirała nastąpił ze względu na wcześniejsze zasługi Nelsona.
Okręty biorące udział w bitwie (liczba dział, dowódca, liczba zabitych i rannych)
Flota angielska
HMS "Culloden", 74 (komandor Thomas Troubridge) – uszkodzony, 10 zabitych, 47 rannych
HMS "Blenheim", 90 (komandor Thomas Lenox Frederick) – uszkodzony, 12 zabitych, 49 rannych
R. Ernest Dupuy i Trevor N. Dupuy, The Harper Encyclopedia of Military History, New York 1993, ISBN 0-06-270056-1
Edmund Kosiarz, Bitwy Morskie, Warszawa 1998.
ZygmuntZ.RyniewiczZygmuntZ., Bitwy świata, Leksykon, Warszawa: „Wiedza Powszechna”, 1995, ISBN 83-214-1046-4, OCLC750742205. Brak numerów stron w książce
