Bilans wodny (także: bilans wody, bilans płynów) – ilość wody w ciałach organizmów żywych, w tym także człowieka, która jest dostarczana i usuwana z ustroju za pomocą różnych mechanizmów regulujących poziom płynów w organizmie[1]. Zadaniem tych procesów jest utrzymanie prawidłowego stopnia nawodnienia ustroju – bilans wodny jest zatem elementem homeostazy organizmu. W stanie zdrowia ilość wody traconej przez organizm powinna być równa ilości wody przyjmowanej; w takiej sytuacji bilans jest zerowy[1]. Organizm traci płyny w sposób widoczny z moczem i kałem, natomiast tak zwane niewidoczne straty odnoszą się do wody uciekającej przez skórę, traconej z potem i z powietrzem usuwanym z płuc[1]. Z kolei przyjmowanie wody odbywa się poprzez picie płynów i jedzenie pokarmów; ponadto woda nieustannie powstaje w organizmie w przebiegu różnorakich procesów chemicznych[1].
Patologią związaną z nadmiarem wody w organizmie jest przewodnienie, zaś niedobór wody w organizmie nazywany jest odwodnieniem.
Zawartość wody w organizmie człowieka
Woda całkowita u człowieka stanowi około 45-65% masy ciała (średnio 60%). Jest zależna od zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie, płci i wieku. Tłuszcz zgromadzony w tkankach zawiera zaledwie 10% wody, dlatego u osób otyłych całkowita woda może stanowić tylko 45% organizmu. Z tego samego względu ilość wody całkowitej jest odrobinę mniejsza u kobiet. Ilość wody maleje wraz z wiekiem, np. woda stanowi 76% masy ciała noworodka i do końca pierwszego roku życia obniża się do 65% masy ciała[2]
Zapotrzebowanie
Wystarczające dzienne spożycie wody dla wieku i płci[1]
Grupa
|
Wiek (lata)
|
Woda z pokarmów i napojów (ml/d)
|
Niemowlęta
|
0-6 miesięcy
|
100-190/kg masy ciała
|
6 miesięcy - 1 rok
|
800-1000
|
Dzieci
|
1-3
|
1250
|
4-6
|
1600
|
7-9
|
1750
|
Chłopcy
|
10-12
|
2100
|
13-15
|
2350
|
Dziewczęta
|
10-12
|
1900
|
13-15
|
1950
|
Mężczyźni
|
od 16 roku życia
|
2500
|
Kobiety
|
od 16 roku życia
|
2000
|
Ciąża
|
2300
|
Laktacja
|
2700
|
Czynniki wpływające na zapotrzebowanie na wodę
Podzielić je można na dwie grupy: osobnicze i środowiskowe. Do pierwszej grupy można zaliczyć podeszły wiek, który zmniejsza zapotrzebowanie na wodę; natomiast do czynników osobniczych zwiększających podaż wody należą: ciąża, laktacja, czy wysiłek fizyczny. W różnych stanach chorobowych ilość wody, którą człowiek powinien przyjmować może rosnąć (np. wymioty, biegunki, gorączka) bądź maleć (z powodu gromadzenia nadmiaru wody w organizmie, np. w niewydolności serca, zespole nerczycowym)[1].
Do warunków środowiskowych wpływających na zwiększenie podaży wody należą: wysoka temperatura powietrza, niska wilgotność oraz pozostawanie na dużych wysokościach nad poziomem morza. W tych sytuacjach wzrastają straty wody przez skórę oraz układ oddechowy. Wpływ na ilość przyjmowanej wody ma również dieta - nadmierne spożycie białka i małej ilości węglowodanów powoduje konieczność wydalenia z organizmu wody wraz z dodatkowymi produktami przemian metabolicznych. Przy wyższej podaży soli oraz dużego udziału błonnika w diecie zachodzi potrzeba obniżenia osmolalności płynów ustrojowych oraz pokrycie wyższej strat wody wraz z kałem. Kofeina i alkohol również powodują odwodnienie[1].
Źródła wody w diecie
Na gospodarkę wodną, poza piciem wody, wpływ ma też woda zawarta w pokarmach i napojach, które zawierają bardzo różne jej ilości[1]:
Napoje zawierają od 99,9g do 68,3g wody na 100 g. Zaliczają się do nich soki z owoców i warzyw a także nektary, mleko, kawę, herbatę, napoje alkoholowe i bezalkoholowe.
Średnia zawartość wody w przykładowych napojach na 100g
Rodzaj
|
Średnia zawartość wody (g)
|
Kawa i herbata
|
99,7
|
Soki
|
88,8
|
Napoje bezalkoholowe
|
90,4
|
Nektary
|
88,6
|
Napoje alkoholowe
|
83,6
|
Mleko
|
88,1
|
Zupy zawierają od 70,4g wody w żurku do 96,3g w zupie pomidorowej.
Wszystkie świeże owoce i warzywa, z wyjątkiem roślin strączkowych, posiadają co najmniej 70g/100g.
Grupa warzyw i owoców
|
Zawartość wody
w 100 g (g)
|
Przykłady owoców i warzyw
|
O dużej zawartości wody
|
>90
|
bakłażan, cukinia, kalafior, ogórek, kapusta pekińska,
pomidor, papryka, rzodkiewka, sałata, arbuz, truskawki
|
O średniej zawartości wody
|
70-90
|
większość warzyw i owoców
|
O małej zawartości wody
|
<20
|
fasola biała, groch, soczewica, soja
|
W pozostałych grupach produktów żywnościowych zawartość wody może wynosić od 0g/100g produktu w tłuszczach, cukrze i wybranych słodyczach przez 20-50g/100g produktu w serach, produktach zbożowych, przetworach owocowych i warzywnych, po około 70-80g/100g w jajach, rybach, mięsie, innych przetworach mlecznych.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h MagdalenaM. Skotnicka MagdalenaM., DominikaD. Rohde DominikaD., FilipF. Kłobukowski FilipF., Zapotrzebowanie na wodę i ocena jej pobrania wśród osób starszych, [w:] M.M. Podgórska (red.), Żywienie a środowisko, Gdańsk: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania, 2016 [dostęp 2020-04-10] . Brak numerów stron w książce
- ↑ Anna M.A.M. Badowska-Kozakiewicz Anna M.A.M., Patofizjologia człowieka, Warszawa: PZWL, 2013, s. 364, ISBN 978-83-200-4530-7 .