Archidiecezja Tyru (stolica tytularna)

Tyr

Tyrus
Archidioecesis Tyren(sis)

Ruiny katedry krzyżowców w Tyrze
Państwo	Królestwo Jerozolimskie
Siedziba	Tyr
Data powołania	1124
Data zamknięcia	8 października 1294
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Patriarchat	Jerozolimy
Współczesne położenie
Państwo	Liban
Współczesna miejscowość	Tyr
Stolica tytularna
Obecny biskup	sede vacante

Tyrus (łac. Archidioecesis Tyren(sis)) – stolica historycznej archidiecezji w Cesarstwie Rzymskim (prowincja Syria Phoenice), współcześnie w Libanie. Początkowo znajdowała się w greckoprawosławnym patriarchacie Antiochii, w okresie wypraw krzyżowych została podporządkowana Stolicy Apostolskiej (łaciński patriarchat Jerozolimy). Obecnie katolickie arcybiskupstwo tytularne. Od 1984 r. archidiecezja Tyru jest archidiecezją wakującą.

Historia

Początki chrześcijańskiej historii Tyru sięgają działalności Jezusa^[1][2] i Pawła z Tarsu^[3].

Biskupstwo w Tyrze jest poświadczone od końca II wieku^[4]. Pierwszym udokumentowanym biskupem Tyru jest Kasjusz, który według świadectwa Euzebiusza z Cezarei pod koniec II w. (ok. 190 r.) uczestniczył w synodzie w Cezarei Palestyńskiej^[5][6].

W 198 r. Tyr stał się stolicą syryjskiej prowincji Phoenicia Prima.

Martyrologium Romanum upamiętnia kilku świętych i męczenników z Tyru z czasów prześladowań chrześcijan za panowania Dioklecjana i Galeriusza, a wśród nich: biskupa Tyraniona(inne języki)^[7] i towarzyszy (20 lutego)^[8], św. Ulpiana (3 kwietnia), św. Doroteusza(inne języki) (5 czerwca), biskupa Metodego (18 września). Prawdopodobnie z Tyru pochodziła też św. Krystyna^[9].

W 355 r. odbył się sobór tyryjski^[4]. W pierwszym tysiącleciu chrześcijaństwa było ponad dwudziestu znanych biskupów Tyru^[10].

Po podziale Cesarstwa Rzymskiego miasto pozostawało pod kontrolą Bizancjum aż do zdobycia go przez Sasanidów pod wodzą szacha Chosrowa II na przełomie VI i VII w. n.e., a następnie odzyskane na krótko do 640 r., kiedy zostało zajęte przez siły arabskiego kalifatu. Przez cały okres panowania bizantyjskiego metropolita Tyru miał prymat nad innymi biskupami Lewantu jako następny (prototronos) po patriarsze Antiochii. Sufraganiami Tyru były m.in. diecezje Porphyreon (dziś Al-Dżijja), Arca in Phoenicia (Arqa), Ptolemaida (dzisiejsza Akka w Izraelu), Diecezja Sydonu (dzisiejszy Sydon), Byblus (Byblos), Botrys (Al-Batrun), Orthosias in Phoenicia, Aradus (Arwad), Antarados (Tartus), Caesarea Philippi (Banjas), Rachlea (Rachla), Tripolitanus in Phoenicia (Trypolis), Sarepta (Sarafand).

7 lipca 1124 r. po wielomiesięcznym oblężeniu władający Tyrem Tughtakin(inne języki) wydał miasto w ręce krzyżowców. Choć przed krucjatami biskup Tyru tradycyjnie podlegał patriarsze Antiochii, ale stanowiąc część Królestwa Jerozolimskiego, a nie Księstwa Antiochii, został podporządkowany łacińskiemu patriarchatowi Jerozolimy. Najsłynniejszym łacińskim arcybiskupem Tyru był historyk Wilhelm z Tyru (1175–1186), który podobnie jak wielu arcybiskupów tyryjskich był też kanclerzem Królestwa Jerozolimskiego. Tradycyjnie również łacińskim patriarchą Jerozolimy zostawał arcybiskup Tyru lub Cezarei Nadmorskiej.

Po 1187 r., po inwazji Saladyna, bitwie pod Hittin i zajęciu Jerozolimy, Tyr był jedynym z nielicznych miast pozostającym w rękach krzyżowców i w pewnym momencie był uważany za nową stolicę Królestwa Jerozolimskiego. Utracił co prawda tę rolę na rzecz Akki, ale pozostał miejscem koronacji królewskiej, a arcybiskupowi Tyru powierzono przewodniczenie ceremonii.

Po długim oblężeniu miasto zostało zdobyte przez mameluków w 1291 r. Ludność, której nie udało się ewakuować, została zabita lub zniewolona. Kościoły zostały zburzone, a archidiecezja stała się tytularna.

W czasach nowożytnych urząd łacińskiego arcybiskupa odnowiono w związku z katolickim ruchem pielgrzymkowym do Ziemi Świętej. W kolejnych wiekach powstały też tyryjskie archidiecezje katolickich Kościołów wschodnich. Równolegle na początku XVII w. wznowiona została prawosławna metropolia Tyru i Sydonu(inne języki) w ramach prawosławnego Patriarchatu Antiocheńskiego.

Z powodu trwających konfliktów i przesiedleń we współczesnym Libanie oraz spadku wpływów chrześcijaństwa w tym kraju łacińskie arcybiskupstwo Tyru pozostaje nieobsadzone od 1984 roku.

Łacińscy arcybiskupi ordynariusze

• Odo (1122–1123/1124)^[11]
• Wilhelm I(inne języki) (ok. 1127–1135)^[12]
• Fulk (Fulcher) z Angoulême(inne języki) (ok. 1135–1146; późniejszy patriarcha Jerozolimy)^[12]
  • Ralf (Raul, Radulf)(inne języki) (1146–1150; jego wybór zakwestionowano, później został biskupem betlejemskim)^[12]
• Piotr z Tyru (z Barcelony)(inne języki) (1151–1164)^[12]
• Fryderyk(inne języki) (1164–1174)^[12]
• Wilhelm II (1175–1186)^[12]
• Joscius (Jodok)(inne języki) (1186–1202)^[12]
• Clérembaut de Broyes (1203 – przed 1215)^[13][14]
• Simon de Maugastell (1216–1229)^[12]
• Pierre de Sergines(inne języki) OSA (przed 16 grudnia 1235 – po 1244)^[15]
• Nicolás Larcat (1251–1253)^[16]
  • Filip z Trypolisu(inne języki) (wybrany między 1244 a 1250, zrezygnował z urzędu^[17])
• Gilles (Idzi)(inne języki) (1253 – zmarł przed 16 czerwca 1266)^[12]
• Jan (John of St Maxentius) OP (1267–1272)^[18]
• Bonacourt de Gloire OP (1272–1295)^[19][20]

Tytularni arcybiskupi Tyru^[21]

Lp.	Biskup	Funkcja	Od	Do
1	Bérenger Guilhot (Guillot)(inne języki)	administrator diecezji Agde(inne języki) (Agde)	14 lutego 1425	1429
2	Francesco Barbaro(inne języki)	koadiutor, administrator patriarchatu Akwilei(inne języki)	7 października 1585	3 października 1593
3	Ermolao Barbaro(inne języki)	koadiutor, administrator patriarchatu Akwilei	12 lutego 1596	kwiecień 1616
4	Diego de Guzmán Haros	patriarcha Indii Zachodnich	18 kwietnia 1616	15 września 1625
5	Alfonso Pérez de Guzmán		1 grudnia 1625	17 maja 1627
6	Antonio Manrique de Guzmán OP	patriarcha Indii Zachodnich	15 grudnia 1670	26 lutego 1679
7	Antonio de Benavides y Bazán(inne języki)	patriarcha Indii Zachodnich	10 kwietnia 1679	22 stycznia 1691
8	Pedro Portocarrero y Guzmán(inne języki)	patriarcha Indii Zachodnich	27 sierpnia 1691	1705
9	Giovanni Battista Altieri		12 czerwca 1724	20 listopada 1724
10	Giovanni de Lerma(inne języki)	biskup senior manfredoński	20 marca 1725	1 listopada 1741
11	Giovanni Andrea Tria(inne języki)	biskup senior Larino	20 grudnia 1741	16 stycznia 1761
12	Ottavio Antonio Bayardi(inne języki)		16 lutego 1761	7 marca 1764
13	Giuseppe Simone Assemani		1 grudnia 1766	13 stycznia 1768
14	Innocenzo Conti		18 grudnia 1769	3 kwietnia 1775
15	Vincenzo Ranuzzi	nuncjusz apostolski w Republice Weneckiej (1775–1782), a następnie w Królestwie Portugalii (1782–1786)	11 września 1775	14 lutego 1785
16	Annibale della Genga	nuncjusz apostolski w Lucernie (Szwajcaria, Nuncjatura Apostolska w Szwajcarii), a następnie w Kolonii (Nuncjatura Apostolska w Niemczech)	21 lutego 1794	8 marca 1816
17	Giacomo Giustiniani	nuncjusz apostolski w Hiszpanii	14 kwietnia 1817	13 marca 1826
18	Charles Joseph Mercy-d’Argenteau	nuncjusz apostolski w Bawarii	2 października 1826	16 listopada 1879
19	Domenico Jacobini	sekretarz Kongregacji Rozkrzewiania Wiary (od 1882), a następnie nuncjusz apostolski w Portugalii (od 1891)	4 sierpnia 1881	3 grudnia 1896
20	Victor-Jean-Joseph-Marie van den Branden de Reeth(inne języki)	biskup pomocniczy mecheleński	4 grudnia 1897	27 lutego 1909
21	Franz Xavier Nagl	koadiutor archidiecezji wiedeńskiej	19 stycznia 1910	5 sierpnia 1911
22	Vittorio Amedeo Ranuzzi de’ Bianchi	urzędnik Kurii Rzymskiej, prefekt Domu Papieskiego (od 1911), a następnie Pałacu Apostolskiego (od 1914)	27 listopada 1911	7 grudnia 1916
23	Rodolfo Caroli	internuncjusz apostolski w Boliwii	8 maja 1917	25 stycznia 1921
24	Pietro Benedetti MSC	delegat apostolski w Meksyku (1921), a następnie na Kubie i w Portoryko (1921–1925/1926)	10 marca 1921	7 września 1930
25	Egidio Lari	delegat apostolski w Persji (1931–1936), a następnie nuncjusz apostolski w Boliwii (1939–1945)	1 czerwca 1931	17 listopada 1965
26	Bruno Wüstenberg	pronuncjusz apostolski w Japonii (1966–1973), a następnie na Wybrzeżu Kości Słoniowej, a także w Dahomeju/Beninie oraz delegat apostolski w Gwinei i Togo (1973–1979), |pronuncjusz apostolski w Holandii (1979–1984)	24 października 1966	31 maja 1984

Zobacz też

• Eliasz (Kfoury), prawosławny metropolita Tyru i Sydonu

Przypisy

1. Mk 7,24 w przekładach Biblii.
2. Mk 3,8 w przekładach Biblii.
3. Dz 21,2-4 w przekładach Biblii.
4. Sanctuaire Tyr et Sidon. etoilenotredame.org. [dostęp 2024-09-08]. (fr.).
5. Chapter 25. How All came to an Agreement respecting the Passover. W: Eusebius of Caesarea (c. 265-c. 340): Church History. T. V. [dostęp 2024-09-08]. (ang.). Brak numerów stron w książce
6. Relacja o synodzie w: Euzebiusz z Cezarei, Historia Ecclesiastica V, 23. 25; za: Synody i kolekcje praw. ks. Arkadiusz Baron, Henryk Pietras SJ (oprac.). T. I: Dokumenty synodów od 50 do 381 roku. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1740, s. 39. ISBN 83-7318-545-3. [dostęp 2024-09-08].
7. Zofia Kusztal: Emesa. Historia miasta od momentu jego powstania (I w. p. n. e./ I w. n. e.), aż do początku VII w. n. e. Praca doktorska. Katowice: Uniwersytet Śląski, 2014, s. 157. [dostęp 2024-09-08].
8. Tyranion. deon.pl. [dostęp 2024-09-08].
9. Krystyna z Bolzano. [w:] Encyklopedia Internautica [on-line]. Interia.pl. [dostęp 2024-09-08].
10. Michel Le Quien: Oriens christianus in quatuor Patriarchatus digestus. T. II. París: 1740, kol. 801-812. [dostęp 2024-09-08]. (łac.).
11. Hamilton 1980 ↓, s. 66.
12. Hamilton 1980 ↓, s. 409.
13. Chandon De Briailles. Bulle de Clérembaut de Broyes, archevêque de Tyr. „Syria. Archéologie, Art et histoire”. 21 nr 1, s. 82-89, 1940. (fr.). 
14. Hamilton 1980 ↓, s. 248–251, 253, 409.
15. Hamilton 1980 ↓, s. 260–262, 264, 409.
16. Hamilton 1980 ↓, s. 266, 409.
17. Steven J. Williams: The Secret of Secrets: The Scholarly Career of a Pseudo-Aristotelian Text in the Latin Middle Ages. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2003, s. 80. ISBN 0-472-11308-9. [dostęp 2024-08-26].
18. Hamilton 1980 ↓, s. 272–273, 409.
19. Hamilton 1980 ↓, s. 276–279.
20. Zob. też potwierdzenie (transumowanie) przywilejów papieskich dla zakonu krzyżackiego wydane wielkiemu komturowi Johannowi 19 października 1277 r.: Pergamenturkunden. 01 Papst- und Konzilsurkunden (Schieblade 1-18). Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz. [dostęp 2024-09-08]. (niem.).
21. Tyrus (Titular See) [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2024-09-08]  (ang.).

Bibliografia

• Archdiocese of Tyre (Tyrus) [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2024-09-08]  (ang.).
• Tyrus (Titular See) [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2024-09-08]  (ang.).
• Titular Metropolitan See of Tyrus w bazie gcatholic.org [dostęp 2024-09-08] (ang.).
• Sukcesja apostolska – stolice tytularne. apostolische-nachfolge.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-04)]. (de)
• Conrad Eubel: Hierarchia catholica medii aevi, sive Summorum pontificum, S.R.E. cardinalium, ecclesiarum antistitum series ... e documentis tabularii praesertim vaticani collecta, digesta, edita. Münster: Monasterii Sumptibus et typis librariae Regensbergianae, 1913, s. 505–506. [dostęp 2024-09-08]. (łac.).
• Bernard Hamilton: The Latin Church in the Crusader States. The Secular Church. London: Variorum Publications Ltd., 1980, s. 1–429. ISBN 0-86078-072-4. [dostęp 2024-09-08]. (ang.).
• John Gordon Rowe. The Papacy and the Ecclesiastical Province of Tyre (1100- 1187). „Bulletin of the John Rylands Library”. 43 (1), s. 160–189, 1960. Manchester: Manchester University Press. DOI: 10.7227/bjrl.43.1.8.