Adam Lisowski (biał. Адам Язэпавіч Лісоўскі , Adam Jazepawicz Lisouski , ros. Адам Иосифович Лисовский , Adam Iosifowicz Lisowski ; ur. 18 stycznia 1884 w Korędach , zm. 9 października 1929 w Warszawie ) – białoruski duchowny rzymskokatolicki służący na ziemiach zabranych , w Białoruskiej SRR , a następnie w Polsce ; działacz początków białoruskiego ruchu narodowego i religijnego, zwolennik wprowadzenia języka białoruskiego w kościele; zarazem współpracował z mińskimi Polakami, wspierał tajne polskie nauczanie i umacnianie polskości na Mińczyźnie, członek Polskiego Towarzystwa „Oświata” w Mińsku ; wykładowca, tłumacz fragmentów Nowego Testamentu na język białoruski; represjonowany przez władze radzieckie.
Życiorys
Młodość i działalność w Imperium Rosyjskim
Kościół św. Szymona i św. Heleny w Mińsku , w którym Adam Lisowski wykonywał w 1911 roku obowiązki administratora
Urodził się 18 stycznia (6 stycznia st. st. ) 1884 roku[1] [2] [3] (według innego źródła – w 1883[3] ) we wsi Korędy , w powiecie oszmiańskim guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego [1] . Jego rodzice – Jazep i Franciszka – byli świadomymi narodowo Białorusinami wyznania katolickiego . W latach 1899–1903[3] uczył się w Wileńskim Duchownym Seminarium Katolickim [1] . Po jego zakończeniu kontynuował naukę w Cesarskiej Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu . W tym okresie stał się bliskim znajomym wykładowcy języka greckiego Branisłaua Epimacha-Szypiły [3] i administratora archidiecezji mohylewskiej [1] S. Danisewicza. Wracając do rodzinnej wsi na wakacje, rozpowszechniał wśród jej mieszkańców i okolicznych sąsiadów białoruskie książki, m.in. Smyk biełaruski M. Buraczka[3] . W 1906 roku ukończył Akademię[1] otrzymując stopień magistra teologii. W 1907 roku otrzymał święcenia kapłańskie [3] . W latach 1908–1909 uzupełniał wiedzę w Innsbrucku , a następnie w latach 1909–1910 – w Monachium [1] .
Działalność duszpasterską rozpoczął jako wikariusz w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Mohylewie . Od 1910 roku służył w parafiach św. Trójcy i św. Rocha w Mińsku . W 1911 roku wykonywał obowiązki administratora w kościele św. Szymona i św. Heleny w Mińsku [3] . Współpracował z mińskimi Polakami , wchodził w skład Rady Polskiego Towarzystwa „Oświata” w Mińsku – organizacji wspierającej tajne polskie nauczanie i umacnianie polskości na Mińszczyźnie[4] . W latach 1912–1914 pracował w Moskwie , wykładając Prawo Boże w świeckich instytucjach edukacyjnych. Następnie służył jako proboszcz w parafii Horodyszcze na Pińszczyźnie. Od 1916 roku był administratorem i dziekanem w Ihumeniu [3] .
Działalność w okresie rewolucyjnym i w Białoruskiej SRR
Po rewolucji lutowej w Rosji w 1917 roku Adam Lisowski brał czynny udział w życiu politycznym białoruskiego ruchu narodowego. Wchodził w skład Chrześcijańskiego Związku Demokratycznego . Uczestniczył w organizacji w Mińsku 24–25 maja 1917 roku I Zjazdu Białoruskiego Duchowieństwa Katolickiego[3] . Przygotował na niego referat pt. Białoruski ruch i jego stosunek do życia kościelnego, a także do akcji katolickiej na Białorusi , wygłoszony przez ks. Adama Stankiewicza [1] . Występował za białorutenizacją życia narodowego i religijnego[3] , popierał wprowadzenie języka białoruskiego do kościoła[1] .
W latach 1918–1922 pracował jako proboszcz parafii Koraliszczewicze i administrator w parafii Annopol . W 1921 roku został mianowany przez biskupa Zygmunta Łozińskiego wikariuszem generalnym części diecezji mińskiej w Białoruskiej SRR . Na początku lat 20. był proboszczem, a później administratorem katedry w Mińsku [3] . W 1922 roku stanął na czele dekanatu mińskiego [2] . Wystąpił przeciwko konfiskacie własności kościelnej przez władze radzieckie[1] [2] . 31 maja 1922 roku został aresztowany przez GPU [2] pod zarzutem działalności kontrrewolucyjnej [3] . Skazano go na karę śmierci przez rozstrzelanie, zamienioną potem na 5 lat więzienia[3] . Przebywał w więzieniach w Mińsku , moskiewskich Butyrkach i Jarosławiu [2] .
Działalność w Polsce
28 kwietnia 1924 roku[2] (według innego źródła – w 1925 roku[1] ) Adam Lisowski został przekazany władzom polskim na mocy umowy o wymianie więźniów pomiędzy II Rzecząpospolitą i ZSRR [1] . Po zamieszkaniu w Polsce pełnił funkcję honorowego kanonika Pińskiej Kapituły, administratora w parafii Horodyszcze koło Pińska , a następnie proboszcza w parafii Wyszki . Zmarł 9 października 1929 roku w Warszawie . Został pochowany w Kleszczelach [3] .
Tłumaczenia
Adam Lisowski przetłumaczył na język białoruski księgi Nowego Testamentu : Apokalipsę św. Jana , Dzieje Apostolskie , Listy Św. Pawła: do Rzymian , do Galatów , Pierwszy i Drugi listy do Koryntian[1] .
Przypisy
Bibliografia
pod red. Hienadzia Paszkoua : Encykłapiedyja historyi Biełarusi u 6 tamach . T. 4: Kadety – Laszczenia . Mińsk: „Biełaruskaja encykłapiedyja” imia Pietrusia Brouki, 1997, s. 432. ISBN 985-11-0141-9 . (biał. ) .
Юрый Гарбінскі: Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.: Жыццярысы, мартыралогія, успаміны . Mińsk, Monachium: 1999. (biał. ) .
Аляксандр Смалянчук : Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864–1917 г . Grodno: Ministerstwo Edukacji Republiki Białorusi, Grodzieński Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały , 2001, s. 323. ISBN 985-417-345-1 . (biał. ) .
Leanid Marakou : Represawanyja litaratary, nawukoucy, rabotniki aswiety, hramadskija i kulturnyja dziejaczy Biełarusi, 1794–1991. Enc. dawiednik. U 10 t. . Mińsk : 2003. ISBN 985-6374-04-9 . (biał. ) . Brak numerów stron w książce