8 Dywizjon Żandarmerii

8 Dywizjon Żandarmerii

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	4 listopada (1928-1935) 13 czerwca (1936-1939)
Rodowód	8 Dywizjon Żandarmerii Wojskowej
Dowódcy
Pierwszy	ppłk żand. Julian Sas-Kulczycki
Ostatni	mjr żand. Józef Schmied
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Grudziądz, garnizon Toruń (OK VIII)
Rodzaj sił zbrojnych	Wojsko
Rodzaj wojsk	Żandarmeria
Podległość	Dowództwo Żandarmerii MSWojsk.

8 Dywizjon Żandarmerii (8 dżand.) – oddział żandarmerii Wojska Polskiego.

Historia dywizjonu

8 Dywizjon Żandarmerii wraz z podporządkowanymi pododdziałami stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr VIII. Dowódca dywizjonu pełnił równocześnie funkcję szefa żandarmerii w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu.

Do 20 marca 1924 zostały zlikwidowane plutony żandarmerii: Chojnice i Włocławek, a w ich miejsce zorganizowane posterunki żandarmerii^[1]. W tym samym miesiącu niżej wymienieni oficerowie zostali przeniesieni z korpusu oficerów żandarmerii do korpusu oficerów piechoty z równoczesnym wcieleniem do 63 pułku piechoty: kpt. żand. Marian Garbiak, por. żand. Edward Magda i por. żand. Marian Matera^[2].

17 lutego 1928 minister spraw wojskowych zatwierdził dzień 4 listopada, jako datę święta dywizjonu^[3].

5 września 1929 dowódca Okręgu Korpusu Nr VIII przeniósł służbowo starszego żandarma Władysława Kierzkę z Plutonu Żandarmerii Grudziądz do Posterunku Żandarmerii Starogard w charakterze pełniącego obowiązki dowódcy posterunku^[4].

12 grudnia 1935 minister spraw wojskowych unieważnił dotychczasową datę święta dywizjonu oraz zatwierdził dzień 13 czerwca, jako datę święta żandarmerii^[5].

Jednostka nie posiadała sztandaru i odznaki pamiątkowej. Oficerowie i podoficerowie od 1931 mogli otrzymać odznakę pamiątkową Żandarmerii. W 1939 zamierzano wprowadzić do użytku „Znak Służbowy Żandarmerii”. Znaki miały być numerowane. Dla 8. dżand przewidziano numery od 8000 do 8999^[6].

W dwudziestoleciu międzywojennym służbę w dywizjonie pełnili m.in.: rtm. Emil Rogalski, kpt. żand. Kazimierz Kaciukiewicz oraz porucznicy Stanisław Karoński i Józef III Kozak^[a].

Organizacja pokojowa i dyslokacja 8 dżand w 1939

• Dowództwo dywizjonu w Toruniu, w Koszarach Racławickich
• pluton żandarmerii Bydgoszcz, ul. Marszałka Focha 23
  • posterunek żandarmerii Bydgoszcz
  • posterunek żandarmerii Chojnice
  • posterunek żandarmerii Inowrocław
• pluton żandarmerii Grudziądz, ul. Legionów, koszary 16 pal
  • posterunek żandarmerii Grudziądz
  • posterunek żandarmerii Świecie
  • posterunek żandarmerii Chełmno
  • posterunek żandarmerii Brodnica
• pluton żandarmerii Tczew, ul. Bałkowska 6
  • posterunek żandarmerii Gniew
  • posterunek żandarmerii Starogard
• pluton żandarmerii Toruń, Koszary Racławickie
  • posterunek żandarmerii Toruń
  • posterunek żandarmerii Toruń Podgórz
  • posterunek żandarmerii Włocławek

Kadra żandarmerii okręgu generalnego i dowódcy dywizjonu

Dowódcy dywizjonu
kpt. żand. Jan Pilarz	4 XI 1919 - 15 VI 1921
ppłk żand. Julian Sas-Kulczycki	16 VI 1921 - 12 IX 1926	szef Wydziału Żandarmerii w Dep. Piech. MSWojsk.
mjr żand. Stanisław Kuciel	13 IX 1926 - 30 I 1929	dowódca 1 dżand.
mjr żand. Alfred Skaza	1 II 1929 - 28 II 1932	dyspozycja dowódcy OK VIII[10]
ppłk żand. dr Alfred Riesser	2 III 1932 - 22 XII 1934	dowódca 5 dżand.[11]
mjr żand. Jan Budzianowski	22 XII 1934 - †5 X 1936
mjr żand. Józef Schmied	7 V 1937 - VIII 1939	szef żandarmerii Armii „Pomorze”
Zastępcy dowódcy dywizjonu (od 1938 roku – I zastępca dowódcy dywizjonu)
mjr żand. Wincenty Strohe
mjr żand. Czesław Mańkowski	VII 1929 – III 1931	stan spoczynku
mjr żand. Witold Czesław Matz	do IX 1939
Kwatermistrzowie dywizjonu (od 1938 roku – II zastępca dowódcy dywizjonu)
kpt. żand. Stefan Blezień	p.o. 17 III 1927
kpt. żand. Leonard Müller	do 23 III 1932	dyspozycja dowódcy OK VIII
kpt. żand. Józef Schmied	od 23 III 1932
mjr żand. Julian Kruczek	1939	OZ Żand. Staszów
Dowódcy Plutonu Żandarmerii Gdynia
por. żand. Włodzimierz Tomasz Kazimierz Karol Karpiński	do 23 III 1932	dyspozycja dowódcy OK VIII
kpt. żand. Jan Franciszek Krzyżak	23 III 1932 - †3 V 1933[12]
Oficerowie dywizjonu
mjr żand. Antoni Sołtys[b]	†23 XI 1922 Gniezno[15]
kpt. żand. Aleksander Marian Weryk[c]	† 7 XI 1936 Toruń[17]
ppor. rach. Józef Żołyński		oficer gospodarczy przy Dowództwie Żandarmerii OGen. „Pomorze”[18][19]
por. lek. dr Antoni Zemke	od 21 XII 1919[20]

Obsada personalna dywizjonu w marcu 1939^[21]

• dowódca dywizjonu - mjr żand. Józef Schmied
• I zastępca dowódcy – mjr żand. Witold Czesław Matz
• II zastępca dowódcy - mjr żand. Henryk Bolesław Kruczek^[d]
• adiutant - wakat
• oficer mobilizacyjny - kpt. żand. Stanisław Edward Płochocki
• oficer śledczy – kpt. żand. Franciszek Karol Gocko
• oficer do zleceń – wakat
• oficer gospodarczy – kpt. int. Kazimierz Wilk †1940 Katyń^[24]
• dowódca plutonu żandarmerii Bydgoszcz – kpt. żand. Karol Gabriel Waguła
• dowódca plutonu żandarmerii Grudziądz – kpt. żand. Rudolf Franciszek Petz^[e]
• dowódca plutonu żandarmerii Tczew – por. żand. Edmund Zabielski
• dowódca plutonu żandarmerii Toruń – por. żand. Eligiusz Brzezicki
• oficer plutonu – ppor. kaw. rez. pdsc mgr Maksymilian Stefan Lorenz

Absolwenci I Kursu Centralnej Szkoły Podoficerów Piechoty Nr 2 w Grudziądzu, mianowani z dniem 1 sierpnia 1922 roku podporucznikami w korpusie oficerów żandarmerii^[25]:

• chor. Jakub Cwaczka ur. 21 VII 1880 (lok. 78),
• wachm. szt. Zygmunt Kuniczkowski ur. 26 X 1891 (lok. 80),
• chor. Józef Tomaszek ur. 7 II 1887 (lok. 88).

Oficerowie rezerwy:

• mjr rez. Franciszek Popiel
• kpt. rez. Józef Gabriel Jęczkowiak
• kpt. rez. Sobiesław Mościcki
• por. rez. Jan Tadeusz Maria Stoklasa
• por. rez. Adam Julian Koraszewski
• por. rez. Bolesław Józef Sutarski
• por. rez. dr Włodzimierz Jan Baczyński
• por. rez. Tadeusz Górski^[f]

Uwagi

1. Józef III Kozak ur. 15 czerwca 1885 w Mszanie, w rodzinie Michała. 22 sierpnia 1924 został przeniesiony z korpusu oficerów administracyjnych, dział kancelaryjny (Powiatowa Komenda Uzupełnień Gniezno) do korpusu oficerów żandarmerii ze starszeństwem z 1 grudnia 1922 i 1. lokatą^[7]. W 1928 w dalszym ciągu służył w 8 dżand. w Toruniu^[8]. Po zakończeniu II wojny światowej wrócił do kraju i został zarejestrowany w jednej z rejonowych komend uzupełnień^[9].
2. mjr żand. Antoni Sołtys ur. 26 maja 1885. Na stopień rotmistrza żandarmerii został mianowany ze starszeństwem z 1 września 1915. 30 lipca 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu majora, w Korpusie Żandarmerii, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej. Pełnił wówczas służbę na stanowisku dowódcy plutonu żandarmerii wojskowej Nowy Sącz^[13]. 1 czerwca 1921 pełnił służbę w 8 Dywizjonie Żandarmerii Wojskowej^[14].
3. kpt. żand. Aleksander Marian Weryk w marcu 1932 został przeniesiony z korpusu oficerów administracji (grupa oficerów gospodarczych) do korpusu oficerów żandarmerii (9 dżand). Porucznik ze starszeństwem z 1 lutego 1924^[16].
4. Mjr żand. Henryk Bolesław Kruczek ur. 14 lipca 1893 w Sanoku. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości i Srebrnym Krzyżem Zasługi^[22]. Dostał się do niewoli niemieckiej^[23].
5. Rudolf Franciszek Petz ur. 14 marca 1897. W czasie kampanii wrześniowej dowodził plutonem pieszym żandarmerii Nr 131, który pełnił służbę ochronną Kwatery Głównej Armii „Pomorze”. 18 września 1939 w Iłowie dostał się do niemieckiej niewoli. W listopadzie 1945 był dowódcą 6 Etapowego Plutonu Żandarmerii w Gallipoli. Rudolf Petz, Relacja z kampanii wrześniowej spisana 24 listopada 1945, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.30b, s. 1.
6. Tadeusz Górski ur. 21 kwietnia 1902. W 1929 został przeniesiony w rezerwie z korpusu oficerów piechoty (15 pp) do korpusu oficerów żandarmerii (1 dżand.) ze starszeństwem z 1 lipca 1925 i 42,5 lokatą^[26]. Na porucznika rezerwy awansował ze starszeństwem z 2 stycznia 1932. W 1934 zajmował 13. lokatę na liście starszeństwa oficerów rezerwy żandarmerii. W 1934 pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III. Posiadał przydział do 8 dżand.^[27]

Przypisy

1. Ratajczyk 2004 ↓, s. 205.
2. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 26 z 15 marca 1924, s. 127-128.
3. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 5 z 17 lutego 1928, poz. 46.
4. Dz. Rozk. DOK VIII Nr 30 z 5 września 1929, pkt 7.
5. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 6 z 12 grudnia 1935, poz. 142.
6. Ratajczyk 2004 ↓, s. 271-272.
7. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 82 z 22 sierpnia 1924, s. 465.
8. Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 670, 678.
9. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-02-23]..
10. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932, s. 223.
11. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934, s. 269.
12. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 28 września 1933, s. 213.
13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 30 z 11 sierpnia 1920, s. 692.
14. Spis oficerów 1921 ↓, s. 405, 881.
15. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 20 lutego 1923, s. 122.
16. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932, s. 229.
17. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 19 marca 1937, s. 23.
18. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 7 lutego 1920, s. 67.
19. Dz. Rozk. MSWojsk. ↓, nr 98 z 1919 roku, poz. 4212.
20. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 15 stycznia 1921, s. 110.
21. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 836.
22. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 282.
23. Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-10-04].
24. Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 686.
25. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 52 z 6 grudnia 1922 roku, s. 892.
26. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 18 października 1929, s. 320.
27. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 191, 723.

Bibliografia

• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych. Śląska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2017-03-05].
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
• Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
• Grzegorz Ratajczyk: Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004. ISBN 83-89706-20-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Jan Suliński: Żandarmeria organ bezpieczeństwa armii 1918-1945. Warszawa: Kompas II, 2003. ISBN 83-912638-5-1.