Stanowią one atrakcyjną formę widowiska, toteż zwykle towarzyszy im bogata oprawa kostiumowa, ilustracja muzyczna. Zwykle nie rozgrywa się partii "naprawdę", ale inscenizuje się partie ułożone uprzednio. Najczęściej odtwarza się sławną partię szachową z przeszłości, np. nieśmiertelną partię.
Widowiska "żywych szachów" dostarczały tematów: pisarzom (np. opowiadanie Sławomira MrożkaSzach), filmowcom, a także twórcom teatralnym (np. balet Szach-mat).